Agencja Fotograficzna „Propaganda”
Ten urodzony w 1898 r. fotograf w okresie międzywojennym był m.in. współpracownikiem Agencji Prasowo-Fotograficznej „Propaganda” pierwszej agencji fotograficznej w Polsce. Pamiętajmy, ze wówczas jeszcze termin „propaganda” nie obciążony pejoratywnymi skojarzeniami z reżimami totalitarnymi, oznaczał po prostu krzewienie, popularyzację, propagowanie. Założycielem agencji był Marian Fuks, słynna postać w prasowym środowisku na terenie najpierw Królestwa Polskiego, a potem II RP. Jeszcze przed założeniem przez Fuksa firmy dostarczającej serwisy fotograficzne, tego typu usługi wykonywało w polskich miastach kilka „biur” i „zakładów” (min. warszawska „Świteź”), ale zaczerpnięta z zachodnich odpowiedników nazwa „agencya” została wprowadzona do rodzimej branży dopiero w nazwie firmy Mariana Fuksa. Były to początki fotoreportażu prasowego na ziemiach polskich (jeszcze pod rosyjskim zaborem) i wyodrębniania takiej profesji – z początku dość nisko sytuującej się na społecznej drabinie branż, bliżej rzemiosła niż sztuki, czy fotografii jako dziedziny w dzisiejszym rozumieniu. Sam Toczyłowski już jako osiemnastolatek przystąpił do Związku Zawodowych Fotografów Królestwa Polskiego. Była to jedyna tego typu organizacja w tej części podzielonej Rzeczpospolitej i przynależność do niej stanowiła zarówno nobilitację, zobowiązanie jak i do pewnego stopnia zabezpieczenie zawodowo-finansowe w myśl deklaracji stowarzyszenia, którego celem było: utrzymanie sztuki fotograficznej na poziomie artystycznym, zwalczanie tandety i współdziałanie w zwalczaniu przeszkód natury finansowej, dla rozwoju sztuki fotograficznej niekorzystnych. W tym środowisku Toczyłowski mógł poznać przyszłego zleceniodawcę, Mariana Fuksa, który był jednym z założycieli stowarzyszenia.
Toczyłowski jako fotoreporter prasowy – oficjalnie i z humorem
Kolekcja autorstwa Władysława Toczyłowskiego oddaje naturę ówczesnego polskiego fotoreportażu prasowego, którego kanony dopiero się wykuwały; jest w nim jeszcze pewna statyczność i ujednolicenie perspektywy w ramach tego samego dokumentowanego wydarzenia. W przedstawianiu oficjalnych wydarzeń i postaci sceny politycznej i wojskowej, autor trzymał się ówcześnie przyjętej „fasadowej” konwencji, wymaganej przez środowiska rządowe, a co za tym idzie prasę, uzależnioną od płatnych ogłoszeń – również państwowych. Jednak już wówczas istniała świadomość odrębności fotografii reporterskiej, tych ilustracyi chwili bieżącej, wymagającej – jak pisał Fuks – nerwu dziennikarskiego (…), decyzji, spostrzegawczości, szybkiej orientacji. Taki nerw – wykazujący poczucie humoru i wrażliwość Toczyłowskiego pokazują min. zdjęcia z parad wozów cechów rzemieślniczych i zawodów balonowe Gordona Bennetta, pokazujące zarówno poczucie humoru twórcy, objawiające się w fotografowaniu zabawnych scenek i śmiejącej się publiczności, jak i artystyczną wrażliwość, widoczną w pejzażowych ujęciach latających balonów.
Niech mówią zdjęcia
Na zdjęcia Toczyłowskiego w dużej mierze składają się reportaże dokumentujące wydarzenia, odbywające się w Warszawie, takie jak uroczystości związane z odsłonięciem w Warszawie pomnika Lotnika na pl. Unii Lubelskiej, pomnika Kilińskiego na pl. Krasińskich czy też pomnika Poległym Saperom na rogu ul. 6 Sierpnia i Topolowej (obecnie to skrzyżowanie ul. Nowowiejskiej z Al. Niepodległości).
Na wielu zdjęciach fotografa możemy odnaleźć uroczystości o poważnym, oficjalnym charakterze: obchody Święta Niepodległości (11 listopada) lub Dnia Podchorążego (29 listopada), wizytę króla Rumunii Karola II, czy obchody rocznicy Bitwy pod Wiedniem (w 1683).
Odsłonięcie pomnika Lotnika projektu Edwarda Wittiga na pl. Unii Lubelskiej, 11 listopada 1932 r.
Odsłonięcie pomnika Poległym Saperom, 29 października 1933, projektu Mieczysława Lubelskiego u zbiegu ul. Topolowej i 6 Sierpnia (ob. al. Niepodległości i ul. Nowowiejska)
Al. Ujazdowskie. Defilada z okazji Święta Niepodległości. Przemarsz piechoty. Marszałek Śmigły-Rydz na trybunie odbiera defiladę. Obok niego gen. Janusz Głuchowski, 11 listopada 1938
Stare Miasto, widok na stronę Dekerta. Obchody dnia podchorążego w 107 rocznicę wybuchu powstania listopadowego. Podchorążowie w strojach historycznych, 29 listopada 1937
250. rocznica odsieczy wiedeńskiej. Parada na koniach w strojach historycznych przed pomnikiem Jana III Sobieskiego w Łazienkach Królewskich przy ul. Agrykoli, 17 września 1933
Dużą grupę zdjęć obejmuje dokumentacja warszawskich obchodów po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego.
Fotografia z okresu międzywojennego. Warszawa, Śródmieście, Belweder. Uroczystości pogrzebowe marsz. Józefa Piłsudskiego. Trumna z ciałem zmarłego w kaplicy pałacowej, 13-14 maja 1935
Śródmieście. Uroczystości pogrzebowe marsz. Józefa Piłsudskiego. Przejście konduktu żałobnego z katedry św. Jana na Pole Mokotowskie. Po prawej kamienica na rogu placu Trzech Krzyży 14 i ul. Książęcej. Widok w kierunku wylotu ulicy Książęcej. 16 maja 1935
Szczególnie interesujący, ale też i humorystyczny jest wspomniany reportaż z uroczystości odsłonięcia pomnika Kilińskiego 19 kwietnia 1936 r., który zawiera kilkanaście zdjęć przedstawiających defiladę przedstawicieli warszawskich cechów rzemieślniczych, na którą składały się pojazdy z dekoracjami odpowiednimi dla poszczególnych cechów: piecem chlebowym (piekarze), beczkami (bednarze), wypchanymi zwierzętami (kuśnierze), kotłami (kotlarze) i inne.
Stare Miasto, ul. Długa. Uroczystość odsłonięcia pomnika Jana Kilińskiego. Pochód przedstawicieli cechów; przejazd udekorowanego wozu cechu piekarzy warszawskich. W tle od lewej oficyna ul. Długa 22 i dalej kamienice ul. Długa 20 i 18
Stare Miasto, pl. Krasińskich. Uroczystość odsłonięcia pomnika Jana Kilińskiego. Pochód przedstawicieli cechów; przejazd udekorowanego wozu cechu bednarzy (?). W tle kamienica przy ul. Długaiej 20 i słup ogłoszeniowy.
Stare Miasto, pl. Krasińskich. Uroczystość odsłonięcia pomnika Jana Kilińskiego. Pochód przedstawicieli cechów; przejazd udekorowanego wozu cechu kuśnierzy. W tle od lewej oficyna przy ul. Długiej 22, dalej kamienice ul. Długa 20, 18, 16, pałac Kleinpoltów ul. Długa 12/14 oraz kamienica teatynów ul. Długa 8/10.
Stare Miasto, pl. Krasińskich. Uroczystość odsłonięcia pomnika Jana Kilińskiego. Pochód przedstawicieli cechów; przejazd udekorowanego wozu cechu kotlarzy. W tle po lewej pałac Badenich - siedziba Sądu Apelacyjnego.
Są też ciekawe fotografie przedstawiające powódź, która miała miejsce w 1934 roku i zalała część terenów Warszawy.
Na zdjęciu zalany dworzec kolei jabłonowskiej - Warszawa Most.
Zbiór fotografii Toczyłowskiego obejmuje nie tylko fotografie z lat międzywojennych ale także z września 1939 r. oraz pierwszych miesięcy okupacji niemieckich.
Na zdjęciach widzimy pożary na terenie Gazowni Miejskiej przy ul. Dworskiej (ob. ul. Kasprzaka) – płonący zbiornik gazowy.
Zniszczony Zamek Królewski po bombardowaniach z 1939 roku oraz Teatr Wielki.
Wylot ulicy Mazowieckiej na plac Napoleona przez skrzyżowanie z ul. Świętokrzyską. Na wprost ruiny Poczty Głównej przy placu Napoleona 8.
Powiśle. Od lewej: boczna elewacja kamienicy przy ulicy Bocznej 2 (róg Źródłowej), kamienica przy ul. Źródłowej 1, na drugim planie oficyna na posesji Sowia 3, ruiny kamienic po nieparzystej stronie Bednarskiej.
Autor zawodowo był związany z Teatrem Polskim, stąd też w kolekcji znajdują się m.in. relacje z prac przy odgruzowywaniu miasta, w których brali udział pracownicy Teatru Polskiego (włącznie z dyrektorem Arnoldem Szyfmanem).
Poniżej Defilada Ludowego Wojska Polskiego przechodząca po ulicy Królewskiej okazji pierwszej rocznicy zakończenia wojny.
Ulica Królewska i przejazd czołgów. Po prawej zniszczone zabudowania ul. Królewskiej - widok od strony Marszałkowskiej w kierunku wschodnim. Po prawej stronie ruiny pałacu Blocha.
Pochód z okazji Narodowego Święta Odrodzenia Polski. Przejście grupy młodzieży z ZMP z flagami państw socjalistycznych. W tle kamienica Korpaczewskich przy ul. Nowy Świat 38.
Przejazd sportowców na platformie.
Przejazd ciągnika z makietą planowanego metra warszawskiego.
Wojna i później
Fotografie współpracowników Agencji „Propaganda”, którzy w 1925 liczyli dwanaście osób, trafiały do polskiej prasy – codziennej i tej tygodniowej, obficiej ilustrowanej a także do czasopism zagranicznych. Marian Fuks zmarł w 1935 roku, a jego prace fotograficzne uległy w większości zniszczeniu w bombardowaniu Warszawy we wrześniu 1939. Efekty niemieckiej ofensywy utrwalił z kolei Władysław Toczyłowski, który po okresie okupacji niemieckiej, spędzonym w Sochaczewie, powrócił do Warszawy. W latach 50. I 60. XX wieku w dalszym ciągu zajmował się dokumentowaniem; utrwalił zniszczenia miasta, a także ważniejszych wydarzeń i uroczystości odbywających się w Warszawie.
Zapraszamy do zapoznania się z całą kolekcją zdjęć Władysława Toczyłowskiego LINK oraz z przygotowanym przez nas wyborem fotografii LINK
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Autor artykułu
Absolwent Szkoły Głównej Handlowej. Varsavianista. Założyciel portalu Warszawa1939.pl (w 2001 r.) i fundacji o tej samej nazwie. Popularyzator historii Warszawy, konsultant historyczny przy licznych wystawach fotograficznych (m.in. w Domu Spotkań z Historią), filmach (m.in. „Miasto Ruin”, „Powstanie Warszawskie”, „Przelot nad zdobytym miastem”), juror konkursów varsavianistycznych („Retroring”, „Warszawa w rozumie”). Specjalista w Dziale Ikonografii i Fotografii Muzeum Powstania Warszawskiego.
Autor artykułu
Z wykształcenia historyk sztuki, miłośniczka przedwojennej Warszawy, chętnie czyta dzienniki i wspomnienia wojenne. Współtworzy wydawnictwa Muzeum Powstania Warszawskiego, kieruje Działem Ikonografii i Fotografii Muzeum Powstania Warszawskiego.
