Dokumenty Batalionu „Parasol” trafiły do Muzeum Powstania Warszawskiego

W zbiorze znajdują się raporty szefa wywiadu „Parasola” ppor. Aleksandra Kunickiego „Rayskiego”, rozkazy, dokumenty związane z organizacją akcji likwidacyjnych, m.in. SS-Scharführera Franza Bürkla, SS-Brigadeführera Franza Kutschery i SS-Obergruppenführera Wilhelma Koppego. Ponadto schematy organizacyjne i kartoteki osobowe żołnierzy, plany akcji, zamówienia na fałszywe dokumenty, wzory niemieckich dokumentów i pieczęci, ulotki, zapiski odręczne i inne.

Zbiór archiwaliów Batalionu „Parasol” to 52 dokumenty (łącznie 120 kart) wytworzone pomiędzy sierpniem 1943 r. a czerwcem 1944 r. Darczyńcami są Ewa i Zdzisław Rybaccy. Archiwalia te znaleźli w mieszkaniu zmarłego krewnego Janusza Wacława Malinowskiego, żołnierza Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej. Przekazane dokumenty to bezcenny materiał historyczny, który uzupełnia i poszerza dotychczasową wiedzę na temat jednego z najbardziej znanych i zasłużonych oddziałów konspiracyjnej i powstańczej Warszawy. Dodatkowo znajdująca się w zbiorze kartoteka osobowa pozwala na  zweryfikowanie i dopisanie nowych informacji do biogramów żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego.

Według przekazanych przez rodzinę informacji, Janusz Wacław Malinowski urodził się w 1918 r. w Sosnowcu. Przed wojną był harcerzem. We wrześniu 1939 r. walczył w 30 Poleskiej Dywizji Piechoty, a następnie w 60 Dywizji Piechoty w ramach Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Miał stopień kaprala z cenzusem, 5 października 1939 r. awansował na plutonowego. W trakcie walk został ranny. Nie trafił do niewoli. W konspiracji był żołnierzem „Wachlarza”, a następnie Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej. Wraz z rodzicami, Stanisławem i Zofią, podczas okupacji ukrywali Żydów. W 1986 r. cała trójka została uhonorowana odznaczeniem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” (ich nazwiska znajdują się w bazie Yad Vashem pod numerem 3350). Po wojnie Janusz Malinowski był represjonowany za przynależność do AK. W 1951 r. trafił do więzienia, w którym przebywał kilka lat.

Niestety nie wiadomo w jakich okolicznościach Janusz Malinowski wszedł w posiadanie dokumentów dotyczących Batalionu „Parasol”. Oddział powstał w sierpniu 1943 r. z Warszawskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Nosił kolejno kryptonimy „Agat”– antygestapo, i „Pegaz” – przeciwgestapo. W czerwcu 1944 r. „Pegaz” przekształcono w Batalion „Parasol”. Wchodzącym w skład Kedywu Komendy Głównej AK oddziałem dowodził cichociemny kpt. Adam Borys „Pług”. Do zadań oddziału należało przede wszystkim likwidowanie funkcjonariuszy niemieckiego aparatu terroru. Podczas Powstania Warszawskiego żołnierze Batalionu „Parasol”, wchodząc w skład Zgrupowania „Radosław”, walczyli na Woli, Starym Mieście, Powiślu Czerniakowskim, Mokotowie i w Śródmieściu.

Dokumenty dotyczą m.in. obserwacji i wykonania akcji na SS-Scharführera Franza Bürkla, jednego z najokrutniejszych członków załogi więzienia Pawiak. Został on zlikwidowany 7 września 1943 r.  Są też materiały wywiadowcze z obserwacji innych funkcjonariuszy niemieckiego aparatu terroru, m.in. SS-Sturmanna Paula Klostermejera, SS-Oberscharführera Otto Zandera oraz SS-Sturmanna Schweitzera. Znajdują się także dokumenty z przygotowań do akcji na dowódcę SS i Policji na dystrykt warszawski SS-Brigadeführera Franza Kutscherę, zlikwidowanego 1 lutego 1944 r., oraz przeprowadzonego 11 lipca 1944 r. nieudanego ataku na wyższego dowódcę SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie SS-Obergruppenführera Wilhelma Koppego. W zbiorze znajduje się również raport z przeprowadzonej 6 maja 1944 r. akcji zdobycia ze sklepu przy ul. Senatorskiej 15 rowerów dla łączniczek i harcerzy z Bojowych Szkół Szarych Szeregów.

Jest to drugi zbiór tego typu dokumentów dotyczących Batalionu „Parasol”, który trafił do zasobu Muzeum Powstania Warszawskiego. Pierwszy został przekazany do Muzeum w 2014 r. Było to 20 archiwaliów odnalezionych podczas remontu jednego z mieszkań przy ul. Niemcewicza 7/9 na warszawskiej Ochocie.

Fot. Michał Zajączkowski/Muzeum Powstania Warszawskiego