Data urodzenia:
1920-06-13
Numer legitymacji:
leg. AK nr 22.695
Miejsce urodzenia:
Niewistka
Imiona rodziców:
Ignacy - Anna z domu Iwańczak
Wykształcenie do 1944 r. :
W 1938 Danuta Przystasz ukończyła Gimnazjum Żeńskie im. Emilii Plater w Sanoku, a w 1939 pierwszą klasę liceum w tej szkole. Działała wówczas w Lidze Morskiej i Kolonialnej, ponadto należała do Sodalicji Mariańskiej, Organizacji Pracy Obywatelskiej Młodzieży „Straż Przednia” i Hufca Szkolnego Przysposobienia Wojskowe Kobiet.
Okres okupacji niemieckiej:
Z powodu licznych aresztowań w Sanoku oraz wizyty gestapo w jej domu rodzinnym, na przełomie marca i kwietnia 1942 wyjechała do Warszawy, gdzie zamieszkała u Wandy Tumidajskiej. Wkrtótce dołączył do niej brat Mieczysław Przystasz.
Udział w konspiracji 1939-1944:
O.W. Z.P.N. "Miecz i Pług” (Organizacja Wojskowa - Zbrojne Pogotowie Narodu) - współorganizatorka i komendantka autonomicznej organizacji kobiecej Związek Kobiet Czynu w ruchu "Miecz i Pług"
Oddział:
II Obwód "Żywiciel" (Żoliborz) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - WSOP (Wojskowa Służba Ochrony Powstania) - pluton 299
Rodzeństwo walczące w Powstaniu Warszawskim:
Jej starszy brat
Mieczysław Przystasz “Rola” także był członkiem Organizacji „Miecz i Pług”, a w czasie Powstania Warszawskiego walczył w batalionie „Gozdawa" na terenie Starego Miasta i Śródmieścia.
Losy po Powstaniu:
Po upadku Powstania na Żoliborzu wyszła z miasta wraz z ludnością cywilną 30 września 1944 r.. W Gołąbkach k. Warszawy zdołała zbiec z transportu kierowanego do obozu w Pruszkowie (Dulagu 121). Następnie przedostała się do Piastowa. 10 października dotarł tam też jej brat
Mieczysław, także uczestniczący w Powstaniu. Następnie przez Żyrardów przedostali się w rejon Skierniewic, gdzie odtwarzało się kierownictwo Miecza i Pługa oraz struktury tej organizacji, włącznie ze Związkiem Kobiet Czynu i otrzymali zakwaterowanie we wsi Mokra Prawa. Tam udzielała lekcji języka polskiego, historii i geografii wiejskiej młodzieży. Jednocześnie nadal funkcjonowała w działalności konspiracyjnej w okolicach Skierniewic, Sochaczewa, Łowicza. Po rozwiązaniu formacji organizacji Miecz i Pług oraz Związku Kobiet Czynu w listopadzie 1944, Danuta Przystasz działała nadal w WKSB służąc w 3 Dywizji. Rozkazem z 20 listopada 1944 została przydzielona w charakterze kurierki do 12 pułku, będąc wówczas w stopniu podporucznika czasu wojny. Tego samego dnia za działalność w tej organizacji Rozkazem Dywizyjnym nr 29 z 20 listopada 1944 została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. Jako kurierka przewoziła broń i rozkazy. W styczniu 1945 została awansowana na stopień kapitana czasu wojny. W Skierniewicach została dowódcą Oddziału WSK Sztabu 3 Dywizji WKSB-AK. Przewoziła także rozkazy m. in. do Częstochowy i Krakowa do Szefostwa Biur Wojskowych KG AK. W styczniu 1945 powróciła wraz z bratem na krótko do zburzonej Warszawy, jednak wskutek braku mieszkania wyjechała do rodzinnego Sanoka. Stamtąd na wiosnę ponownie przyjechała do stolicy, skąd (po rozwiązaniu WKSB) z bratem jako pracownicy Ministerstwa Ziem Odzyskanych 10 kwietnia 1945 zostali skierowani do pracy w Urzędzie Pełnomocnika Rządu w Olsztynie. Zamieszkali przy ul. Warmińskiej 2. Danuta Przystasz pracowała jako referentka prasowa w biurze Delegata Rządu, prowadziła kursy repolonizacyjne dla młodzieży warmińskiej i mazurskiej. W 1945 Danuta i Mieczysław założyli Spółkę Wydawniczą „Zagon”, a Danuta współuczestniczyła w uruchomieniu drukarni spółki.
Represje:
19 października 1945 w swoim mieszkaniu została aresztowana przez funkcjonariuszy UB (dwa dni wcześniej aresztowany został także jej brat Mieczysław). Oboje początkowo byli przetrzymywani w Olsztynie, a po około 10 dniach przewiezieni do Warszawy i osadzeni osobno w budynkach MBP przy ulicy Koszykowej. Przez ponad 7 miesięcy przetrzymywana była w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Po ciężkim śledztwie, a następnie jego umorzeniu sprawy została zwolniona 24 maja 1946 r. Natomiast Mieczysław Przystasz został skazany na karę 10 lat pozbawienia wolności i wyszedł z więzienia w 1954 r.
Losy po wojnie:
Po wyjściu na wolność wróciła do Olsztyna, gdzie została zatrudniona w Wydziale Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego oraz pracowała w Składnicy Sanitarnej w pobliskim Kortowie. W 1948 zamieszkała w Warszawie. Pracowała w Zarządzie Głównym Pracowników Bankowych, Kas Komunalnych PZU. W Warszawie kontunuowała rozpoczęte wcześniej studia prawnicze, które ukończyła na Uniwersytecie Warszawskim w 1951 r. Nie mogąc znaleźć pracy zgodnej ze swym wykształceniem (ze względu na działalność w OW ZPN Miecz i Pług, Armii Krajowej oraz późniejsze represje), od wiosny 1952 była zatrudniona w Państwowych Zakładach Wydawnictw Szkolnych jako edytorka i redaktor. W latach 90-tych podjęła współpracę z Fundacją Archiwum i Muzeum Pomorskim Armii Krajowej oraz WSK w Toruniu i Memoriałem generał Marii Wittek. Staraniem Danuty Przystasz w 2000 ukazała się publikacja pt. "Listy z więzienia Mieczysława Przystasza z lat 1945–1954", opracowana na podstawie listów nadsyłanych przez niego w okresie więzienia.
Odznaczenia:
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (Rozkaz Dywizyjny z 20 listopada 1944, za zasługi dla WKSB na wniosek Elżbiety Zawackiej zweryfikowany przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych i zatwierdzony w 2002), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1977), Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (1944), Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami, Medal Wojska – czterokrotnie, Srebrny Krzyż Zasługi (1971), Warszawski Krzyż Powstańczy (1983), Medal za Warszawę 1939–1945 (1976), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1975), Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1975), Odznaka „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny”, Odznaka „Za Zasługi dla Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej”. Otrzymała również tytuły Honorowego Obywatelstwa Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka (28 marca 2017) i Honorowego Obywatelstwa Gminy Dydnia (11 lipca 2017).
Miejsce śmierci :
Warszawa
Miejsce pochówku:
Cmentarz Centralny w Sanoku przy ulicy Rymanowskiej, w grobie rodzinnym
Źródła:
Danuta Przystasz- Związek Kobiet Czynu (1942-1944). Autonomiczna organizacja kobieca w Ruchu "Miecz i Pług", Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz 9. red. K. Minczykowska i J. Sziling, Wydawca: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, s. 333-348, „Noty biograficzne Członkiń Związku Kobiet Czynu (ZKC) w organizacji ”Miecz i Pług" - teczka Danuty Antoniny Przystasz, Fundacja im. gen. Elżbiety Zawackiej, dostęp on-line: Kujawsko - Pomorska Biblioteka Cyfrowa, kpbc.umk.pl
Archiwum Historii Mówionej:
