Przejazd rowerowy szlakiem II Obwodu AK Żoliborz. Będziemy jechać obok historycznych miejsc związanych z powstańczym Żoliborzem, m.in. obok dawnego Chemicznego Instytutu Badawczego, który był jednym z głównych punktów wyprowadzania ataków niemieckich, Klasztoru i Gimnazjum ss. Zmartwychwstanek (w Powstaniu Szpital Polowy nr 100, następnie jeden z bastionów obrony Żoliborza – „Twierdza Zmartwychwstanek”), Parku im. Żołnierzy Żywiciela i Pomnika Żołnierzy Żywiciela, Szkoły Głównej Służby Pożarniczej (reduta powstańcza), pl. Wilsona (który był m.in. miejscem koncentracji wychodzących oddziałów po kapitulacji).
Trasa przejazdu: Start Przyokopowa → Grzybowska ← Towarowa – Okopowa – rondo Kercelak – Okopowa → rondo Zgrupowania AK „Radosław” → al. Jana Pawła II – pl. Grunwaldzki – ks. Jerzego Popiełuszki → Słowackiego → pl. Wilsona → Mickiewicza – pl. Inwalidów – Mickiewicza – gen. Andersa → al. „Solidarności” – rondo Kercelak ← Okopowa – Towarowa → Prosta → Przyokopowa Meta
Długość trasy: 11,5 km
6 sierpnia 2023 r., godz. 17.00 (uczestników zapraszamy od godz. 14.30)
Start: Park Wolności, Muzeum Powstania Warszawskiego
Wydarzenie transmitowane na kanale Youtube Muzeum Powstania Warszawskiego
Na czele tegorocznej Masy Powstańczej jako gość honorowy będzie jechał Bogusław Kamola ps. Hipek, podczas Powstania Warszawskiego żołnierz 227 plutonu Zgrupowania „Żyrafa” (tzw. Szczury Kanałowe), obecnie prezes Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej Żywiciel i Miłośników Ich Tradycji. Jako uczestnik będzie jechał z nami również wiceprezes Stowarzyszenia, pan Marek Rzeszotarski, syn rtm. Adama Rzeszotarskiego „Żmii”, dowódcy Zgrupowania „Żmija” oraz jego wnuk, którzy będą jechać razem z nami jako uczestnicy.
W wydarzeniu wezmą także udział Powstańcy Żoliborscy, którzy wystawią swój „posterunek” u zbiegu ulic Popiełuszki i Krasińskiego, gdzie nieopodal (Krasińskiego 20) podczas Powstania stacjonowali żołnierze 227 plutonu Zgrupowania „Żyrafa” (tzw. Szczury Kanałowe). W tym miejscu się zatrzymamy, aby ich wysłuchać i oddać im hołd. Będą z nami: Wiktor Walasiak ps. Lopek, Jerzy Beyga ps. Sulimczyk, Jerzy Sułkowski ps. Konduktorka (wszyscy z 227 plut. Zgrupowania „Żyrafa”). Powstańcom będzie towarzyszył również Paweł Michalec, burmistrz Dzielnicy Żoliborz, która także aktywnie włączyła się w organizację imprezy.
Będziemy jechać obok historycznych miejsc związanych z powstańczym Żoliborzem, m.in. obok dawnego Chemicznego Instytutu Badawczego, który był jednym z głównych punktów wyprowadzania ataków niemieckich, Klasztoru i Gimnazjum ss. Zmartwychwstanek (w Powstaniu Szpital Polowy nr 100, następnie jeden z bastionów obrony Żoliborza – „Twierdza Zmartwychwstanek”), Parku im. Żołnierzy Żywiciela i Pomnika Żołnierzy Żywiciela, Szkoły Głównej Służby Pożarniczej (reduta powstańcza), pl. Wilsona (który był m.in. miejscem koncentracji wychodzących oddziałów po kapitulacji), czy też obok Pomnika Żołnierzy AK poległych w ataku na Dworzec Gdański (z rzeźbą Kobieta z różą).
***
Żołnierze IV Batalionu OW PPS („Żyrafa I”), pluton 221, na stanowisku z niemieckim karabinem maszynowym MG 42 na terenie klasztoru sióstr Zmartwychwstanek przy ul. Krasińskiego 31, tzw. Twierdza Zmartwychwstanek. Od lewej: strz. Jan Puchniewicz „Józik”, kpr. Mieczysław Żochowski „Władysław”, strz. Bolesław Flis „Harcerz”, strz. Marian Cudnik „Zawieradzki” i kpr. Władysław Sworek „Riksza”, fot. NN, ze zbiorów MPW
W latach okupacji niemieckiej Żoliborz organizacyjnie wchodził w skład Okręgu Warszawskiego ZWZ-AK, jako jego II Obwód. Od wiosny 1940 r. oraz także podczas Powstania Warszawskiego komendantem Obwodu był mjr/ppłk Mieczysław Niedzielski „Żywiciel”.
Przed wybuchem Powstania Obwód żoliborski składał się z czterech zgrupowań bojowych:
1 Rejon (Żoliborz), dowódca kpt. Marian Kamiński „Żaglowiec”,
2 Rejon (Marymont), dowódca rtm. Adam Rzeszotarski „Żmija”,
3 Rejon (Bielany), dowódca kpt. Władysław Nowakowski „Żubr”,
4 Rejon (Powązki), dowódca kpt. Kazimierz Nowacki „Żyrafa”.
Oficerowie zgrupowania „Żyrafa” przed kwaterą dowództwa przy ulicy Krasińskiego 20, klatka C. Stoją od lewej: rtm. Eugeniusz Śliwiński „Jurand”, ppor. Marian Merenholc „Wiktor” (OW PPS), por. Marek Różycki „Rola” (OW PPS), ppor. Marian Sitek „Janusz”, sierpień 1944 r., fot. Mieczysław Łokcikowski „Hanibal”, ze zbiorów MPW
Łącznie przed wybuchem Powstania obwód liczył ok. 3,5 tys. żołnierzy. Niemiecką załogę Żoliborza szacuje się na 4,5 tys. doświadczonych, doskonale uzbrojonych i wyposażonych żołnierzy, którzy znajdowali się w umocnionych obiektach przystosowanych do długotrwałej obrony, dysponując przy tym wsparciem artylerii, broni pancernej i lotnictwa. Główne zadanie na godzinę „W” oddziałów ppłk. „Żywiciela” to opanowanie w północnej części miasta 18 obiektów pierwszej oraz 9 obiektów drugiej i trzeciej kategorii. Ze względu na przedwczesny wybuch walk (ok. godz. 13-14), brak elementu zaskoczenia, słabą mobilizację (60-70% stanów), rozproszenie sił, blokadę centrum dzielnicy przez silne patrole niemieckie, zadań tych nie udało się wykonać. 21 września 1944 r. zgrupowanie ppłk. „Żywiciela” zostało przekształcone w 8 Dywizję Piechoty AK im. Romualda Traugutta. 30 września 1944 r. nastąpiła kapitulacja Żoliborza.
