Henryk Poddębski to jeden z najbardziej znanych i cenionych przedwojennych polskich fotografów. Gdy w 1937 r. obchodził 25-lecie pracy zawodowej, jego kolekcja liczyła ponad 20 000 zdjęć wykonanych na terenie całej II Rzeczypospolitej, z czego wiele w Warszawie. W zbiorach Muzeum Powstania Warszawskiego mamy 259 fotografii tego autora – w tym bardzo ciekawą serię pokazującą zaśnieżoną stolicę.
Plac Trzech Krzyży, 1936 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Henryk Poddębski urodził się w 1890 r. na Kielecczyźnie. Po śmierci męża matka 10-letniego Henia zamieszkała z synem w Warszawie. Nauki chłopak pobierał w Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców na rogu ul. Prostej i Waliców, a po jej ukończeniu podjął pracę w renomowanym wydawnictwie Gebethnera i Wollfa. W 1912 r. wstąpił w szeregi Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i wówczas – od uwieczniania na zdjęciach zabytków podczas wycieczek organizowanych przez PTK – zaczęła się jego przygoda z fotografią. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Poddębski nadal uczestniczył z aparatem w ręku w wyjazdach Towarzystwa, współpracował też ze znanym krajoznawcą Mieczysławem Orłowiczem, autorem licznych przewodników po Polsce, kierownikiem referatów turystyki w międzywojennych ministerstwach. Prowadził również działalność fotograficzną na własny rachunek.
Ulica Świętokrzyska – widok w kierunku Prudentialu przy placu Napoleona (obecnie plac Powstańców Warszawy). Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Zdjęcia Poddębskiego trafiały do prasy, przewodników, książek historycznych, ilustrowały publikacje podsumowujące osiągnięcia odradzającego się państwa. Artysta brał też z powodzeniem udział w konkursach fotograficznych i wystawach – także zagranicznych.
Henryk Poddębski był wybitnym artystą. Jego prace wyróżniają się doskonałym doborem kadrów, światła oraz kompozycją ukazującą fotografowany obiekt z jak najlepszej strony.
Fotograf bardzo dbał o porządek w swoich zbiorach – wszystkie negatywy wpisywał do prowadzonego przez siebie inwentarza, skrupulatnie opisując zarówno szklane, jak celuloidowe negatywy.
Negatywy Henryka Poddębskiego w oryginalnych, opisanych przez niego, opakowaniach. Fot. ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Wybuch II wojny światowej przerwał aktywną działalność Poddębskiego. W poświęconych mu opracowania powtarza się informacja o konfiskacie przez Niemców jego sprzętu fotograficznego. Zachowały się jednak dokumenty, z których wynika, że w czasie okupacji wykonał serię zdjęć do albumu poświęconego Warszawie, wydanego w 1944 r. (autorstwa K. Grundmanna i A. Schellenberga).
Oficyna pałacu Potockich (róg Krakowskiego Przedmieścia i ulicy Ossolińskich) – przed wojną zajmowana przez księgarnię Gebethnera i Wollfa, w czasie okupacji „Deutsche Buchhandlung”. Fot. ze zbiorów rodziny Henryka Poddębskiego
Prawdopodobnie około 1943 r. Poddębski stał się właścicielem zakładu fotograficznego Fotoris przy ul. Marszałkowskiej 125. Do wybuchu wojny zakład ten był prowadzony przez żydowskich właścicieli – Rosenbluma i Schwarza. W okresie okupacji został przejęty przez Niemców, którzy wyznaczyli na zarządcę Ludwika Herberta. Pracownicy zakładu – wśród nich późniejszy powstańczy fotograf Jerzy Tomaszewski – w ramach działalności konspiracyjnej kopiowali przynoszone przez Niemców negatywy i przekazywali je do Londynu. Po likwidacji Herberta przez Armię Krajową w 1943 r. zarządcą został inny znany fotograf, Mieczysław Bil-Bilażewski. Po nim zakład przejął (być może odkupił) Henryk Poddębski i to jego nazwisko na szyldzie Fotorisu można odnaleźć na zdjęciach zrobionych w czasie Powstania Warszawskiego.
Ulica Marszałkowska 125. Fot. Eugeniusz Lokajski „Brok”/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Zakład przy Marszałkowskiej uległ kompletnemu zniszczeniu w czasie Powstania Warszawskiego. Poddębski, wywieziony z Warszawy, trafił do obozu w Vaihingen k. Stuttgartu, gdzie zmarł 4 marca 1945 r.
Szczęśliwie negatywy jego zdjęć przetrwały wojnę w mieszkaniu przy ul. Zajęczej 7. Zachowały się także liczne odbitki oznaczone pieczęcią autora. Obecnie znajdują się one w zbiorach kilku instytucji, m.in. Instytutu Sztuki PAN, Muzeum Warszawy, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Muzeum Miasta Gdyni. Od niedawna także Muzeum Powstania Warszawskiego może pochwalić się zbiorem 259 małoobrazkowych negatywów celuloidowych Henryka Poddębskiego. Zapakowane w charakterystyczne obwoluty z papieru pergaminowego, zostały opisane przez autora tytułami odpowiadającymi treści fotografii. Pośród nich jest kilka cykli zatytułowanych „Z życia miasta” i z „Z życia Warszawy”, cykl „Na Kercelaku”, „Zima w mieście”, „Zawody Hippiczne 1937” czy „Zima, maj 1935”. Ostatnie dwa bardzo dobrze pokazują kolejny obszar zainteresowań Poddębskiego – fotografię reporterską.
Postój taksówek i dorożek na placu Trzech Krzyży; 2 maja 1935 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
„Zima, maj 1935” to niezwykle malownicze fotografie przedstawiające zaśnieżone miasto. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że powstały w środku zimy. Nic bardziej mylnego! Pokryte białym puchem Al. Ujazdowskie i pl. Trzech Krzyży to efekt śnieżycy, która przeszła nad Warszawą 2 maja 1935 r. Poddębski, widząc coraz grubszą warstwę śniegu pokrywającego miasto, chwycił swoją leicę i wyruszył uwiecznić tę anomalię pogodową. W efekcie powstał niezwykle interesujący reportaż, w którym znalazły się zarówno urokliwe zdjęcia ośnieżonych drzew, jak i fotografie przedstawiające pracowników służb miejskich odśnieżających chodniki, a także samochody i tramwaje na ulicach pełnych pojawiającego się już pośniegowego błota.
Pałac Sobańskich w Alejach Ujazdowskich; 2 maja 1935 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Skrzyżowanie ulicy Piusa XI (obecnie ulica Piękna) z Alejami Ujazdowskimi; 2 maja 1935 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Odśnieżanie chodników w Alejach Ujazdowskich; 2 maja 1935 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Kościół Świętego Aleksandra na placu Trzech Krzyży; 2 maja 1935 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Tramwaje na placu Trzech Krzyży u wylotu Alej Ujazdowskich; 2 maja 1935 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Zaśnieżona majowa Warszawa to tylko część spośród zimowych fotografii, jakie wykonał Poddębski w okresie międzywojennym. Pozostałe powstały już w typowych zimowych miesiącach. Przedstawiają m.in. mieszkańców kupujących choinki i ozdoby bożonarodzeniowe, warszawiaków jeżdżących na łyżwach w parku Ujazdowskim czy też „pocztówkowe” widoki z Łazienek i parku Skaryszewskiego.
Sprzedaż choinek na placu Piłsudskiego; grudzień 1935 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Taksówka z załadowanymi choinkami na placu Piłsudskiego (pierzeja ulicy Ossolińskich); grudzień 1935 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Stragany z ozdobami świątecznymi na placu Żelaznej Bramy; grudzień 1935 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Ślizgawka w parku Ujazdowskim; 1936 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Łazienki Królewskie; 1936 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Park Skaryszewski im. I. J. Paderewskiego; 1936 r. Fot. Henryk Poddębski/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Autor artykułu
Absolwent Szkoły Głównej Handlowej. Varsavianista. Założyciel portalu Warszawa1939.pl (w 2001 r.) i fundacji o tej samej nazwie. Popularyzator historii Warszawy, konsultant historyczny przy licznych wystawach fotograficznych (m.in. w Domu Spotkań z Historią), filmach (m.in. „Miasto Ruin”, „Powstanie Warszawskie”, „Przelot nad zdobytym miastem”), juror konkursów varsavianistycznych („Retroring”, „Warszawa w rozumie”). Specjalista w Dziale Ikonografii i Fotografii Muzeum Powstania Warszawskiego.
