W Muzeum Powstania Warszawskiego w dniach 23-24 maja 2024 odbyła się konferencja „III Rzesza wobec Powstania Warszawskiego”, mająca na celu kompleksowe przedstawienie tego wydarzenia z perspektywy niemieckich władz cywilnych i wojskowych, wpływu na niemiecką strategię wojenną i politykę okupacyjną.
Do udziału w konferencji zaproszono badaczy historii najnowszej z kraju i zza granicy zajmujących się tematyką niemiecką.
Dr Daniel Brewing z uniwersytetu w Akwizgranie zaproponował szersze spojrzenie na terrorystyczne metody stosowane przez niemiecki aparat policyjny w Warszawie, żywcem przeniesione z realiów walki z partyzantką sowiecką na tyłach frontu. Dr Paweł Brudek z Muzeum Powstania Warszawskiego przedstawił sytuację niemieckiej 9 Armii na tle ogólnego statusu Wehrmachtu, upokorzonego klęskami frontowymi i udziałem w zamachu na Hitlera. Bitwa z Sowietami i jednoczesne zwalczanie Powstania stwarzały sytuację krytyczną, którą Wehrmacht mógł wykorzystać do poprawienie swojego wizerunku. Prof. dr hab. Piotr Majewski z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego ukazał systematyczność i planowość w niszczeniu Warszawy przez władze niemieckie od jesieni 1939 r., dążące jednocześnie do głębokich przekształceń miasta zgodnych z ideologicznymi wytycznymi niemieckiej urbanistyki.
Drugi dzień sesji rozpoczęła prezentacja tomu 1 serii „Źródła niemieckie do Powstania Warszawskiego” pt. Komendantura Wehrmachtu Warszawa i Grupa Korpuśna von dem Bach, przygotowanego przez Muzeum Powstania Warszawskiego. Podczas dyskusji Norbert Bączyk, stypendysta Instytutu Pileckiego zwrócił uwagę na niedostateczną percepcję i interpretację źródeł niemieckich, wskazując na konieczność przeprowadzenia kwerend w rozproszonych instytucjach niemieckich.
Szefowa oddziału Instytutu Pileckiego w Berlinie, Hanna Radziejowska, skupiła się na literaturze beletrystycznej jako źródle historycznym, analizując książkę „Psy gończe” autorstwa Alfreda Łaszowskiego, podczas okupacji tajnego współpracownika Gestapo. Dr Paweł Brudek pokrótce scharakteryzował trudności z wydawaniem niemieckich źródeł wojskowych z okresu II wojny światowej. Prof. Stephan Lehnstaedt z Touro University Berlin przedstawił zróżnicowane reakcje czołowych dygnitarzy nazistowskich na wybuch Powstania, koncentrując się na zamiarach wykorzystania go przez Himmlera i Goebbelsa.
Dr Paweł Głuszek z Instytutu Pamięci Narodowej, oddział w Poznaniu przedstawił rolę, jaką w pacyfikacji Powstania odegrał Gauleiter Kraju Warty, Arthur Greiser, kreujący siebie na głównego pacyfikatora Powstania, który zarazem przeprowadził monstrualną akcję grabieży Warszawy. Dr Paweł Kosiński z Instytutu Pamięci Narodowej, oddział w Warszawie przedstawił Powstanie jako ogromne zagrożenie dla stanu bezpieczeństwa Generalnego Gubernatorstwa, oraz cios w politykę Hansa Franka prowadzoną pod hasłem „niemieckiego dzieła odbudowy”.
Prof. dr hab. Andrzej Gąsiorowski z Muzeum Stutthof podniósł kwestię Komendanta Głównego Polskiej Armii Ludowej Henryka Boruckiego „Czarnego”, który według dokumentacji pozyskanej przez organa bezpieczeństwa PRL był agentem Gestapo, mającym pokierować PALem jako fasadową konspiracją pod kontrolą Niemców.
Dr Magnus Pahl z Zentrum für Militärgeschichte und Sozialwissenschaften der Bundeswehr skupił się na wydziale wojskowego wywiadu niemieckiego „Fremde Heere Ost” (Obce Armie Wschód) na czele z gen. Reinhardem Gehlenem, którego jednym z głównych zadań było infiltrowanie Polskiego Podziemia i wykorzystanie jego doświadczeń do tworzenia konspiracji niemieckiej. Wywiązała się przy tym interesująca dyskusja na temat faktycznej i spreparowanej roli Gehlena, z udziałem prof. Jana Rydla z Uniwersytetu Jagiellońskiego, współautora wydanego po polsku „Raportu Gehlena”.
Dr Wojciech Wichert z Instytutu Pamięci Narodowej, oddział w Szczecinie opisał całokształt struktur, celów i działań niemieckiego aparatu propagandowego wobec Powstania Warszawskiego, szeroko wykorzystującego istniejące w 1944 r. środki przekazu. Dr Monika Napora z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej przeprowadziła interesującą analizę niemieckiego przekazu komunikacyjnego, opierającego się na „ramowaniu” w ramach technik manipulowania treścią. Dr Piotr Stanek z Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych syntetycznie scharakteryzował meandry niemieckiej polityki wobec Powstańców Warszawskich – jeńców wojennych, na których przybycie niemiecki aparat obozowy zareagował zaskoczeniem i improwizacją, nieprzygotowany na przybycie również kobiet i dzieci chronionych prawami wojennymi.
Reasumując, konferencja ukazała niedostatecznie wyeksploatowane obszary badawcze, które dają się sprowadzić do problemu postrzegania Powstania przez Niemców w 1944 r. oraz prób jego wykorzystania dla własnych celów wojennych. Przesłaniem konferencji był apel o zintensyfikowanie naukowych badań nad Powstaniem z perspektywy niemieckiej, jak i skuteczną popularyzację tego tematu w przestrzeni publicznej.
Zobacz wideo z Konferencji:
Tekst: Dr Paweł Brudek, Muzeum Powstania Warszawskiego
