„Archiwum Zgrupowania Armii Krajowej Chrobry II”

Dwutomowa publikacja źródłowa „Archiwum Zgrupowania Armii Krajowej Chrobry II” pod redakcją Katarzyny Utrackiej i Izabeli Mrzygłód poświęcona jest jednemu z największych oddziałów Powstania Warszawskiego – Zgrupowaniu „Chrobry II”. Jednostka ta powstała w pierwszych dniach sierpnia 1944 r. w Śródmieściu Zachodnim z połączenia oddziałów, grup i pojedynczych żołnierzy różnych podziemnych organizacji wojskowych. W jej szeregach walczył najsłynniejszy oddział Narodowych Sił Zbrojnych – kompania „Warszawianka” oraz rtm. Witold Pilecki, jeden z najodważniejszych i najwierniejszych żołnierzy Rzeczypospolitej. Odcinek bojowy „Chrobrego II” był częścią tzw. twardego frontu, czyli obszaru utrzymanego w rękach polskich do końca Powstania. Zgrupowanie przez 63 dni walk skutecznie osłaniało centrum stolicy przed atakami niemieckimi od strony Alej Jerozolimskich oraz ulic Towarowej i Grzybowskiej. 9 września 1944 r. w „Biuletynie Informacyjnym” – naczelnym organie prasowym KG AK – pisano: Jest w powstańczej Warszawie odcinek frontu, który wybitnie odznaczył się w czasie tych sześciu tygodni walk. […] Jest to front o najwyższych wartościach bojowych. Twardy, zacięty front nieustępliwych żołnierskich piersi. Kiedyś historia w zadumie opowie, za pomocą jak nikłych środków żołnierze ci przeciwstawiali się sześciotygodniowej nawale ognia i żelaza. […] Żołnierze tego odcinka swą heroiczną postawą wyświadczają walczącej stolicy usługę bardzo doniosłej miary: skupiając na swoich piersiach najintensywniejsze uderzenia nieprzyjaciela, odgrywają tym samym rolę tarczy dla pozostałych dzielnic miasta, nawet najbardziej od ich pozycji odległych. Przez szeregi „Chrobrego II” przeszło około 3200 Powstańców. Straty wyniosły około 400 poległych i około 1500 rannych.

Zgrupowanie „Chrobry II” miało to szczęście, że znaczna część jego archiwaliów ocalała, co nie zdarza się często. Do niedawna większość z nich znajdowała się w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Naukowej Wojskowego Biura Badań Historycznych w Warszawie. Obecnie dokumenty te przechowywane są w Centralnym Archiwum Wojskowym w Rembertowie. Pokaźny zbiór archiwaliów „Chrobrego II” znajduje się również w zbiorze Instytutu Pamięci Narodowej i Archiwum Akt Nowych w Warszawie.

Prezentowany zbiór 550 dokumentów w większości nigdzie dotąd niepublikowanych, stanowi pierwszorzędny materiał nie tylko do historii „Chrobrego II”, ale także do dziejów całego Powstania, zwłaszcza że I Obwód Śródmieście Okręgu Warszawa AK nie posiada swojej monografii. Historycy znajdą tu zarówno niezwykle bogaty materiał źródłowy do dziejów powstańczej armii, jak i cenne informacje biograficzne. Publikację wzbogacają schematy organizacyjne, mapki, plany i zdjęcia z okresu Powstania Warszawskiego.

fot. Marek Michalski/MPW