Zofia Maternowska

"Przemysława"

lekarz

kapitan

Krukienice województwo lwowskie

Teofil - Eugenia

W 1928 r. ukończyła Wydział Medyczny Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Od 1933 r. była kierowniczką Ośrodka Zdrowia i lekarzem szkolnym w Borysławiu, w 1938 r. została kierowniczką filii Domu Sierot im. Ks. Boduena w Klarysewie koło Warszawy.

W konspiracji od 1940 roku, początkowo w harcerskiej służbie sanitarnej. Od jesieni 1942 r. w Kedywie Komendy Głównej Armii Krajowej - V Oddział (Łączność) "Łąka" - szefowa Oddziału; funkcję pełniła do wybuchu Powstania Warszawskiego.

Kedyw Komendy Głównej Armii Krajowej - zgrupowanie "Radosław", na Starym Mieście w sanitariacie Grupy "Północ" - początkowo prowadziła punkt sanitarny przy ul. Krzywe Koło 4, następnie w szpitalu polowym Miodowa 23 (ok. 300 łóżek), w którym była komendantką. 30 lub 31 sierpnia 1944 r. mianowana przez szefa sanitariatu Grupy "Północ" płk. "Tarło" (Stefan Tarnawski) komendantem zgrupowania szpitali.

Wola - Stare Miasto. W szpitalu przy Miodowej 23 spotkała ciężko rannego szefa sztabu zgrupowania "Radosław", mjr. "Bolka", który przekazał jej informacje o Archiwum Kedywu, o którym wcześniej poinformował zastępcę dowódcy baonu "Miotła" por. "Anatola". Po zakończeniu działań wojennych dr "Przemysława" miała od "Anatola" odebrać Archiwum. Po nieudanej próbie przebicia oddziałów staromiejskich do śródmieścia pozostała z częścią personelu i ciężko rannymi. 2 września na Stare Miasto wkroczyły oddziały niemieckie, rozpoczynając rzeź ludności cywilnej i rannych w szpitalach polowych. Rannych ze szpitala Miodowa 23 udało się w większości przetransportować do Szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej 26; przed masakrą uratowała szpital obecność rannych żołnierzy niemieckich.

W kwietniu 1945 r. podczas jednego ze spotkań z "Anatolem" w Grodzisku Mazowieckim Maternowska została przez niego poinformowana, że przekaże jej Archiwum Kedywu. W tym celu ustalili, że z uwagi na kontynuowanie konspiracji dostarczy on dokumenty stopniowo w małych paczkach. W ciągu dwóch następnych tygodni maja 1945 r. "Anatol" podczas około ośmiu spotkań w różnych częściach miasta przekazał "Przemysławie" całe archiwum, które zmieściło się w 2 dużych plecakach. Maternowska ukryła je następnie w swoim mieszkaniu w Pruszkowie, przy ul. Parkowej 12. "Anatol" jeszcze w tym samym roku został zastrzelony w niewyjaśnionych okolicznościach. Jesienią 1945 r. Maternowska Archiwum, z książkami i prywatnymi rzeczami przewiozła do mieszkania bliskich znajomych, którzy zresztą mieli nie wiedzieć co przechowują. Jeszcze w 1945 r. Maternowska została aresztowana przez UB w Warszawie. Wyszła z więzienia w grudniu 1945 r., a w końcu stycznia 1946 r. odebrała Archiwum wraz z resztą ruchomości. Teraz zdecydowała się je ukryć w jej nowym mieszkaniu w Klarysewie, w domu nr 27. Tutaj schowała je pomiędzy starymi gazetami na poddaszu, przy jej mieszkaniu. Było to bezpieczne miejsce, gdyż Maternowska pracowała w Klarysewie jako lekarz dziecięcy w Domu Sierot im. Ks. Boduena. Mając świadomość potrzeby zabezpieczenia dokumentów nawiązała przypadkowo kontakt z por. Zygmuntem Ziemięckim ps. "Gałązka", dowódcą kompanii w batalionie "Miotła". Znała go dobrze z Powstania ze Starego Miasta, gdzie opiekowała się nim w szpitalu. Spotkała się z nim w styczniu 1947 r. na dworcu kolejki wąskotorowej przy ul. Belwederskiej w Warszawie. W kwietniu 1949 r. przekazała Ziemięckiemu Archiwum w celu przewiezienia go za granicę (podczas zeznań mówiła, że nastąpiło to zimą z 1948/1949). Każdy z dokumentów został przez Maternowską opatrzony naniesionym ołówkiem podpisem "Przemysł" umieszczonym dla późniejszej lepszej identyfikacji dokumentów. Właśnie od Maternowskiej wyszła inicjatywa, aby archiwum to przewieźć za granicę do byłych członków AK. Kilka miesięcy po przekazaniu Archiwum Ziemięckiemu Maternowska dnia 22 września 1949 r. została ponownie aresztowana przez UB. 12 kwietnia 1951 r. wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie została skazana na 15 lat więzienia oraz utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych za fakt, że "trwała w działalności kontrrewolucyjnej przechowując archiwum Kedywu, chcąc go następnie przekazać wrogim Polsce Ludowej ośrodkom zagranicą". Ostatecznie Maternowska spędziła w więzieniu 6 lat. Przebywała w celi św. Antoniego w więzieniu mokotowskim (cela zupełnie odizolowana, bez odsłoniętego okna, z sedesem, w którym woda spuszczana była tylko z zewnątrz celi). W 1957 r. została oczyszczona z zarzutów i zrehabilitowana. Po odzyskaniu wolności powróciła do Domu Małego Dziecka, gdzie pracowała jako lekarz pediatra.

Krzyż Virtuti Militari V klasy, Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami

Warszawa.