Wacław Maria Schayer

"Wiktor"

-

Wiktor, Wiktor Jerzmanowski, krypt.: WS, W.S

Wacław - Zofia domu Pepłowska

Uczył się w Gimnazjum im. Tadeusza Rejtana w Warszawie, następnie w Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Sosnowcu i ponownie w Gimnazjum im. Tadeusza Rejtana w Warszawie, gdzie zdał w r. 1924 maturę. Po maturze rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UW, który ukończył w r. 1931 jako magister matematyki. W latach 1927–1932 uczył w szkole powszechnej Nr 63 w Warszawie na Marymoncie. W l. 1932–1939 pracował jako nauczyciel oraz kierownik w szkole powszechnej prowadzonej przez Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (RTPD) na Żoliborzu. Równocześnie uczył w Gimnazjum im. Bolesława Limanowskiego. Działał w Towarzystwie Oświaty Demokratycznej «Nowe Tory», w latach 1938–1939 jako wiceprezes. W towarzystwie tym współpracował m.in. z Czesławem Wycechem, Ireną Kosmowską i Stanisławem Kalinowskim. Uczestniczył w IV Kongresie Pedagogicznym odbywającycm się w dn. 27–29 VI 1939 w Warszawie. W drugiej połowie lat trzydziestych opracował wspólnie z Zygmuntem Chwiałkowskim komplet podręczników z zakresu arytmetyki dla klas I–VII szkoły powszechnej: Rachunki… (dla klas I–II i III) i Arytmetykę z geometrią… dla klas wyższych.

W okresie studiów (1924) należał początkowo do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (ZNMS), a następnie do roku 1928 działał w ZNMS «Życie». Wstąpił też do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i od roku 1928 przez trzy lata był członkiem Komitetu Dzielnicowego PPS Marymont-Żoliborz, a przez rok (do r. 1932) członkiem Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Warszawie. Z pracy partyjnej usunął się w r. 1932, ale członkiem PPS pozostał do roku 1939. Od 1926 roku by członkiem Związku Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, a od r. 1929 Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP).

We wrześniu 1939 opuścił Warszawę i dotarł do Lwowa. Po wkroczeniu tam Armii Czerwonej pracował jako nauczyciel matematyki w dziesięcioletniej szkole średniej Nr 12 we Lwowie oraz jako redaktor i tłumacz na język polski ukraińskich podręczników do matematyki.

Delegatura Rządu na Kraj. W roku 1941 po zajęciu Lwowa przez Niemców powrócił do Warszawy. Nawiązał kontakty z Adamem Próchnikiem i wstąpił do organizacji Polscy Socjaliści (PS). Współpracował z teoretycznym organem PS „Zagadnienia”. Równocześnie uczył na tajnych kompletach zorganizowanych przez nauczycieli Gimnazjum im. B. Limanowskiego. Po śmierci Próchnika (1942) wystąpił z PS. Z inicjatywy Czesława Wycecha, dyrektora Departamentu Oświaty i Kultury w Delegaturze Rządu na Kraj, objął od początku 1942 r. Sekretariat Generalny tego Departamentu i prowadził go do końca okupacji (ogłosił później wspomnienia Jak pracował sztab tajnej oświaty w latach okupacji, „Płomień” 1947 nr 10–11). Brał też udział w Głównej Komisji Planowania w Departamencie (powołanej pod koniec 1941 r.) oraz uczestniczył w pracach Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. W r. 1943 wstąpił do konspiracyjnej organizacji ruchu ludowego «Roch».

Delegatura Rządu na Kraj.

W czasie Powstania Warszawskiego 1944 r. był dzielnicowym delegatem rządu (starostą Śródmieścia); spełniał swe obowiązki, m.in. zaopatrywanie ludności w odzież i bieliznę, z dużym poświęceniem i energią. We wrześniu zwolniono go z tej funkcji.

W październiku, po upadku Powstania, udał się do Krakowa, gdzie w r. 1945 rozpoczął pracę w Komitecie Organizacyjnym RTPD i Komisji Pedagogicznej ZNP.

W latach 1945–1947 był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL). Przy poparciu Czesława Wycecha – ówczesnego ministra oświaty w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej – został w 1945 roku dyrektorem Departamentu Szkolnictwa Ogólnokształcącego w tymże ministerstwie (był nim do roku 1947). W latach 1945–1946 uczestniczył jako delegat Polski w licznych międzynarodowych konferencjach naukowych i pedagogicznych, m.in. w konferencji UNESCO w Londynie. Po zorganizowaniu przez Wycecha, Józefa Niećkę i Kazimierza Banacha opozycji w kierownictwie PSL przeciw Stanisławowi Mikołajczykowi, poparł ich i wstąpił do tzw. Lewicy-PSL (powstałej 1 VI 1947), która po ucieczce Mikołajczyka (październik 1947) opanowała władzę w Stronnictwie i utworzyła tzw. nowe PSL. Od 26 X 1947 był redaktorem naczelnym organu PSL „Gazety Ludowej”, w której ogłaszał artykuły praktyczne dotyczące ruchu ludowego. W nr 153 z 30 VI 1949 w artykule pt. W służbie niemieckiego wywiadu, na marginesie procesu Adama Doboszyńskiego, oskarżał działaczy «Rocha» o współpracę z Niemcami. Władze PSL potraktowały to jako atak na Bataliony Chłopskie (BCh), a Naczelny Komitet Wykonawczy (NKW) PSL usiłował odwołać go ze stanowiska redaktora naczelnego „Gazety”. Na skutek interwencji Bolesława Bieruta i Jakuba Bermana stanowisko to jednak S. zachował. Już w nr 154 „Gazety” z 1 VII t.r. opublikował artykuł Prawda o Batalionach Chłopskich, podnoszący ich zasługi w walce z Niemcami, a w ogłoszonym w blisko trzy miesiące później (nr 224 z 21 IX) artykule Na drodze krytyki odwołał swoją opinię o działaczach «Rocha», twierdząc, że jego zarzuty odnosiły się jedynie do «agentów sanacyjnych», a wcale nie dotyczyły BCh. Od października 1948 był S. członkiem Rady Naczelnej (RN) oraz NKW PSL. W r. 1948 został wiceprezesem Zarządu Głównego Związku Samopomocy Chłopskiej, a w r. 1949 zastępcą pełnomocnika Rządu do Walki z Analfabetyzmem (do r. 1950). W czasie obrad RN w dn. 17–19 V 1949 wygłosił referat pt. Co wnosimy do jedności Ruchu Ludowego (w: „Wieś walcząca o sprawiedliwość i dobrobyt. Odrodzone PSL o drogach i celach Ruchu Ludowego”, W. 1949). Na Kongresie Zjednoczeniowym stronnictw ludowych w listopadzie 1949 został wybrany do RN i NKW Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL); członkiem RN był do r. 1956, członkiem Prezydium NKW do r. 1950 oraz w latach 1954–1956, a od grudnia 1950 do r. 1956 członkiem Sekretariatu Generalnego NKW ZSL. W l. 1950–1 był dyrektorem Departamentu Szkolenia Kadr w Min. Rolnictwa i Reform Rolnych. W latach1950–1953 S. był redaktorem naczelnym czasopisma ZSL „Wola Ludu”. Ogłaszał tu m.in. artykuły, w których atakował «kułaków» i «burżuazję wiejską» i propagował spółdzielnie produkcyjne na wsi. Ponadto opublikował broszury: Głosujemy za wolnością i niepodległością naszej ludowej ojczyzny (W. 1952), Konstytucja prawdziwej wolności (W. 1952). W latach 1952–1956 był posłem na Sejm I kadencji z okręgu nr 16 Grudziądz z listy Frontu Narodowego. W Sejmie pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego Komisji Spraw Ustawodawczych. W r. 1953 został kierownikiem Wydziału Rolnego NKW ZSL. Od kwietnia 1954 do lutego 1957 był wiceministrem rolnictwa, a od 1 I 1958 do śmierci – wiceministrem oświaty. Równocześnie stał na czele redakcji tygodnika kulturalnego „Orka”. S. był też przewodniczącym Komisji Oświaty i Nauki Naczelnego Komitetu ZSL, członkiem Prezydium Rady Uniwersytetów Ludowych przy Zarządzie Głównym (ZG) Związku Młodzieży Wiejskiej. W ruchu ludowym uważany był za «wtyczkę» komunistów i zwolennika całkowitego podporządkowania stronnictwa ludowego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. S. należał do prezydiów ZG Towarzystwa Szkoły Świeckiej, Krajowego Komitetu Społecznego Funduszu Budowy Szkół, Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju oraz Rady Kultury i Sztuki.

W 1946 toku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Warszawa, Cmentarz Wojskowy na Powązkach, Kwatera: A 25, rząd: TUJE, grób: 5

Miał troje dzieci: Marię (Alicję) ur. 1931, Krystynę (ur. 1933) i Andrzeja (ur. 1946). Najstarsza córka Maria Alicja Schayer ps. "Ala" była w czasie Powstania Warszawskiego łączniczką na Żoliborzu. Poległa mając 13 lat.

MPW-baza uczestników PW, PSB - biogram w XXXV tomie Polskiego Słownika Biograficznego, 1994