Tomasz Wawrzyński

"Przygoda"

-

Kolumna: 182 Miejsce: 64

kapral

Skrwilno - powiat Rypin

Tomasz - Wiktoria z domu Grubowska

Od lat młodzieńczych Tomasz pragnął zostać marynarzem; w tym celu w 1924 r. udał się do Gdyni. Do Szkoły Morskiej nie przyjęto go z powodów zdrowotnych. Wówczas zaopiekował się nim wuj (brat matki - Józef Grubowski, późniejszy oficer Korpusu Ochrony Pogranicza). Skierował Tomasza do cieszącej się bardzo dobrą opinią Państwowej Szkoły Budowy Maszyn w Grudziądzu. Został przyjęty na I kurs dnia 1 września 1924 r. Szkołę ukończył z dobrymi wynikami 8 czerwca 1928 r., zdając egzamin końcowy i otrzymując tytuł technika-mechanika. Przez krótki okres pracował w Grudziądzu, w Fabryce Wyrobów Gumowych "Stomil". Następnie został zatrudniony na stanowisku kreślarza w fabryce "Lilpopp, Rau i Loewenstein" w Warszawie. W 1929 r. uczestniczył w jednorocznym kursie Radiotelegrafii i Radiotelefonii przy Państwowej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. Kurs ten ukończył z wynikiem bardzo dobrym. Bardzo pragnął kształcić się nadal, wstąpić na Politechnikę. Warunki materialne nie sprzyjały jednak jego pragnieniom. Po kilku latach pracy w zawodzie technika kreślarza, nie widząc przyszłości w tym zawodzie, za zgodą swych zwierzchników, przystąpił do pracy w warsztacie montowni samochodów produkowanych przez General Motors (koncesję na tę montownię otrzymały zakłady przemysłu maszynowego Lilpopp Rau i Loewenstein w 1930 r). Uzupełniwszy praktycznie swą wiedzę został majstrem na montowni. Stąd kilkakrotnie był wysyłany do Danii w celu uzupełnienia wiadomości o montażu samochodów General Motors. Filia tych zakładów znajdowała się w Kopenhadze. Godnym uwagi jest, iż łączyła go serdeczna więź z robotnikami jego działu. Znał dokładnie ich warunki domowe, często udzielał im pożyczek, starał się o zapomogi, dbał o podniesienie uposażenia. Robotnicy spawalni, na której był majstrem, również darzyli go serdeczną przyjaźnią. Był członkiem Związku Zawodowego Techników, PPS (gdzie pełnił różne funkcje), Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych, Organizacji Młodzieżowej TUR i Czerwonego Harcerstwa. W Czerwonym Harcerstwie stworzył "komisję dostaw taniego sprzętu harcerskiego". Był również, od 1931 roku, członkiem elitarnego Yacht Klubu Polski. 1 września 1934 r. ożenił się z Wandą Weltsztaub-Adynowską, wprowadził się do WSM i został się członkiem Stowarzyszenia Lokatorów "Szklane Domy". Wcześniej mieszkał w okolicach pl. Starynkiewicza i jak podają dokumenty Yacht Klubu Polski na ul. Gumińskiej. W tym czasie przeniósł się z organizacji PPS Śródmieście do dzielnicy partyjnej Żoliborz i tak jak i w poprzedniej organizacji, brał czynny udział w pracach tej dzielnicy.

W pierwszych dniach wojny brał udział w sypaniu okopów i dlatego nie dotarła do niego wiadomość o wezwaniu płk. Umiastowskiego, z tej przyczyny pozostał w Warszawie. Kiedy wrócił do domu na IV Kolonii zastał samorząd mieszkańców i Straż Obywatelską w zupełnej rozsypce. Wyznaczony komendant Obrony Przeciwlotniczej IV Kolonii wyszedł z Warszawy wraz z innymi mężczyznami, pozostały na miejscu jego zastępca był człowiekiem starym i schorowanym. Tomasz z właściwym sobie poczuciem obowiązku społecznego zgłosił się do pracy i objął funkcję komendanta OPL. W ciągu krótkiego czasu zorganizował zastęp ludzi zdolnych do pełnienia służby ochronnej straży przeciwpożarowej, w tym dziennych i nocnych dyżurów.

W okresie okupacji był zatrudniony w niemieckich warsztatach mechanicznych (dawne zakłady montażowe "Lilpop Rau i Loewenstein") w Warszawie na Woli. W lutym 1940 r. został wprowadzony do Tajnej Organizacji Wojskowej, prawdopodobnie za pośrednictwem Edwarda Hryniewicza. Był żołnierzem w Grupie "Andrzeja" - ppor. Józefa Rybickiego z TOW - Okręg Warszawa-Miasto, współpracującej ze Związkiem Odwetu ZWZ-AK. "Przygoda" wchodził w skład zespołu sabotażowo-dywersyjnego "Wola", dowodzonego początkowo przez ppor. "Żbika" - Zdzisława Zajdlera, następnie przez oficera NN - ps."Pik", a od 1944 r. przez ppor. "Olszynę" - Tadeusza Wiwatowskiego. W wyniku scalenia oddziałów bojowych dawnej TOW z Armią Krajową w 1943 r., "Przygoda" wszedł w skład Oddziału Dyspozycyjnego "A" Kedywu Okręgu Warszawskiego AK i należał do Grupy "Wola". Od maja 1944 r. w ramach dalszej reorganizacji pionu walki bieżącej, Grupa "Wola" razem z grupami: "Żoliborz" i "Mokotów-Czerniaków", tworzyła oddział dyspozycyjny o kryptonimie "Kedyw-Kolegium A" Okręgu Warszawskiego AK, którego dowódcą został ppor. rez. piech. "Olszyna" - Tadeusz Wiwatowski, a zastępcą dowódcy był por. sł. sanit. "Stasinek" - Stanisław Sosabowski. "Przygoda" prowadził samodzielnie i w zespole działalność sabotażową w swoim macierzystym zakładzie pracy. Zachowały się okresowe meldunki Kedywu Okręgu Warszawskiego, w których wymienia się dawne zakłady Lilpopa na Woli jako objęte działalnością sabotażową. Uczestniczył w akcjach bojowych Grupy "Wola" wykonywanych samodzielnie lub we współdziałaniu z innymi Grupami z oddziału Kedywu "Kolegium A". Według informacji Wandy Wawrzyńskiej - żony, strzelec "Przygoda" prowadzał wywiad - obserwację ruchu wojsk niemieckich, o których składał meldunki, które odbierała łączniczka "Wanda" - (prawdopodobnie Barbara Niklewska), oraz łączniczka "Jadwiga" (NN). Czasami żona Tomasza przenosiła meldunki na Nowe Miasto, do lokalu w sąsiedztwie Fabryki Noży, lub do cukierni na pl. Trzech Krzyży róg Al. Ujazdowskich.

Warszawa, ul. Krasińskiego 18 m.132

Kedyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej - Oddział Dyspozycyjny A ("Kolegium A") - od 2.08.1944 r. w zgrupowaniu "Radosław": oddział dyspozycyjny dowódcy zgrupowania; następnie oddział por. "Olszyny" - batalion "Miotła", od 12.08.1944 r. w pułku "Broda 53" - batalion "Zośka" - oddział ppor. "Śnicy".

Wola - Stare Miasto - kanały - Śródmieście - Górny Czerniaków. W dniu 1 sierpnia 1944 r. walczył w składzie Oddziału Dyspozycyjnego "Kolegium A" Kedywu Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej. Wchodził w skład "Grupy Wola", dowodzonej przez ppor. "Olszynę"; zastępcą dowódcy był st. strz. "Majewski" - Adam Kaffel. Od 2 do 11 sierpnia 1944 r. "Przygoda" razem z oddziałem "Kolegium A" por. "Stasinka" - Stanisława Sosabowskiego, a następnie ppor. "Olszyny", walczył w ramach batalionu "Miotła" w zgrupowaniu "Radosław", od 12 sierpnia 1944 r. w plutonie "Kolegium A" dowodzonym przez ppor. "Śnicę" - Bolesława Góreckiego, w składzie pułku "Broda 53" w batalionie "Zośka" - wchodził w skład III drużyny pod dowództwem ppor. "Andrzeja" - Andrzeja Englerta. Następnie w II drużynie pod dowództwem ppor. "Lecha" - Leona Zubrzyckiego, gdzie został ranny i odesłany do Szpitala Polowego. Brał udział w następujących, ważnych walkach oddziału "Kolegium A": 1.08.1944 r. w opanowaniu magazynów na Stawkach i następnie szkoły przy ul. Stawki 4, w dniu 2 sierpnia w osłonie m.p. dowódcy zgrupowania "Radosław" przy ul. Okopowej 41, uczestniczył w powtórnym ataku na szkołę przy ul. Stawki. W dniach 2-3 oraz 5 sierpnia uczestniczył w walkach o szkołę przy rogu ulic Żelaznej i Leszna, obsadzoną przez SS i żandarmerię niemiecką. W dniu 6 sierpnia z Grupą "Wola" brał udział w obronie rejonu Młynarska - Żytnia - Leszno. W dniach 7-8.08.1944 r. walczy w rejonie Monopolu Tytoniowego przy ul. Dzielnej, następnie wycofuje się z plutonem w rejon obozu przy ul. Gęsiej. Bierze udział w obronie kompleksu budynków garbarni Pfeiffera, barykad na Okopowej róg Glinianej i Okopowej róg Gęsiej w dniach 9-10.08.1944 r. Po śmierci dowódcy oddziału ppor. "Olszyny" (11.08.1944), ppor. "Śnica" przejął w walce dowodzenie oddziałem "Kolegium A". Oddział po reorganizacji od 12 sierpnia przeszedł do "Brody 53". Wieczorem razem z drużyną "Wola" odszedł do odwodu na Stare Miasto. W następnych dniach uczestniczył w obronie Szpitala Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej i próbie odbicia części Szpitala po ich opanowaniu przez Niemców. Bierze udział w walkach o Zakłady Fiata przy ul. Sapieżyńskiej, oraz zabudowania rejonu ulic Konwiktorskiej, Bonifraterskiej, Franciszkańskiej na Starym Mieście, w dniach 15-26 sierpnia. W dniu 26.08.1944 r. w rejonie kapliczki Jana Bożego st. strz. "Przygoda" został ranny i po opatrzeniu rany pozostawał przy oddziale. Następnie był leczony w Szpitalu Polowym przy ul. Długiej 23 róg Miodowej. Jako ranny, przeszedł razem z innymi rannymi kanałami do Śródmieścia i kilka dni spędził na kwaterze u rodziny swego stryja przy ul. Wspólnej 29. Około 5 września przeszedł z oddziałem na Górny Czerniaków, gdzie walczył w ramach zreorganizowanego zgrupowania "Radosław".

Ranny 26.08.1944 r. podczas walk o Kościół św. Jana Bożego, po opatrzeniu pozostał w oddziale.

Poległ na ul. Wilanowskiej

Pochowany w mogile zbiorowej. W 1945 r. jego zwłoki pierwotnie pochowano na Cmentarzu Wolskim, skąd powtórnie zostały ekshumowane i ostatecznie pochowane w Kwaterze Żołnierzy Batalionu "Miotła" na Wojskowych Powązkach w Warszawie.

MPW, Archiwum Państwowe m. st. Warszawy - listy ekshumowanych - tu data urodzenia podana w dokumencie to 28.01.1908

Wielka ilustrowana encyklopedia Powstania Warszawskiego. T. 6, Wykaz uczestników-żołnierzy powstania warszawskiego Kr-Ż / red. nauk. Piotr Rozwadowski. Wyd. "Bellona", Fundacja " Warszawa Walczy 1939-1945", 2004; Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej - Żołnierze podziemnych formacji niepodległościowych - uwaga! wymieniony dwukrotnie z obydwoma spotykanymi datami urodzenia, tj. 13.01 i 28.01.1908 r.