Tadeusz Wiwatowski

"Olszyna"

dowódca kompanii

Kolumna: 179 Miejsce: 5

podporucznik rezerwy artyleri

Mińsk Litewski

Józef - Adela z domu Kirchner

Do Warszawy przybył razem z rodziną najprawdopodobniej jeszcze przed 1920 r. W 1933 r. zdał z wyróżnieniem maturę w I Miejskim Gimnazjum im. gen. Józefa Sowińskiego na Woli. Od października 1933 r. studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. We wrześniu 1937 r. przerwał studia i rozpoczął szkolenie w Mazowieckiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii w Zambrowie. Przeszkolenie odbywał w 4. baterii szkolnej (ciężkiej). Zakończył je z oceną "zupełnie dobry" i 9 lokatą na 78 podchorążych w swojej baterii. Na zakończenie (29 czerwca 1938 r.) uzyskał awans do stopnia plutonowego. Najprawdopodobniej od lipca do września 1938 r. przebywał w sanatorium w Zakopanem, gdzie leczył gruźlicę (możliwe, że nie wyleczył się do końca). Od października 1938 r. wrócił na studia na UW. Egzamin magisterski zdał w czerwcu 1939 r. Pracę magisterską pisał (promotorem był prof. Julian Krzyżanowski) na temat: "Wyspiański - poeta śmierci". Już w 1937 r. rozpoczął pracę jako nauczyciel języka polskiego w Gimnazjum im. gen. Józefa Sowińskiego. Brał udział w życiu naukowym. Napisał kilkanaście artykułów do różnych gazet. Zabrał m.in. głos w dyskusji nad książką prof. Manfreda Kriedla - "Wstęp do badań nad dziełem literackim". W swojej działalności naukowej skupiał się na twórczości Stanisława Wyspiańskiego, Elizy Orzeszkowej i Stanisława Przybyszewskiego. Pisał krótkie nowele, z których opublikowana została jedna: "Baby" (powstała pod wpływem pobytu w sanatorium). Przed wojną wileńską rozgłośnia radiowa nadała słuchowisko "Wesele Elżuni", jego autorstwa, które powstało na podstawie "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej.

W czasie walk wrześniowych dowodził plutonem zwiadu w 4. dywizjonie artylerii ciężkiej, który wchodził w skład 4. Dywizji Piechoty. Ranny wrócił do Warszawy najpóźniej w listopadzie 1939 r.

"Olszyna", "Kamiński", "Cietrzew", "Hrabia", "Tomaszewski", "Paweł", "U3", "9", "K".

W konspiracji od listopada 1939 r. Na początku był dowódcą konspiracyjnej grupy akademickiej. W styczniu 1941 r. został oficerem łącznikowym w podokręgu, a od września 1942 r. oficerem dywersji Okręgu Warszawa-Miasto Tajnej Organizacji Wojskowej, równocześnie, w stopniu plutonowego podchorążego, był zastępcą komendanta Okręgu TOW - por. "Andrzeja" (Józef Rybicki). Po scaleniu TOW z Armią Krajową (marzec 1943) nadal zastępca por. "Andrzeja" na stanowisku dowódcy Grupy "Andrzeja", która wówczas weszła w skład Kedywu Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej. Od listopada 1943 r. był dowódcą Grupy "Andrzeja". Na kilka miesięcy przed Powstaniem objął dodatkowo bezpośrednie dowodzenie nad grupą "Wola" Kedywu-"Kolegium A" (późniejszy Oddział Dyspozycyjny "A"). Swoją działalność konspiracyjną skupiał głównie na organizacyjnym zabezpieczeniu działań sabotażowo-dywersyjnych. Osobiście uczestniczył w zaledwie kilku akcjach: - obserwator akcji palenia składu benzyny przy ul. Ratuszowej nr 11 w Warszawie (30 sierpnia 1943); dowódca akcji wysadzenia torów na trasie Warszawa-Radom (27/28 września 1943); dowódca akcji wysadzenia torów na trasie Wołkowysk-Berlin (23/24 października 1943). Równocześnie udzielał się w tajnym nauczaniu. Aż do roku 1943 był nauczycielem na tajnych kompletach w Gimnazjum im. gen. Józefa Sowińskiego (był tam nauczycielem przed wojną), a od października 1941 r. aż do wybuchu Powstania prowadził zajęcia na polonistyce Tajnego Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadził wykłady dla I roku z nauk pomocniczych, tzw. bibliografii. Wśród jego studentów byli m.in. Wanda Leopold, żona Stanisława Leopolda "Rafała" z batalionu "Parasol". Jednocześnie pisał swoją pracę doktorską poświęconą twórczości Elizy Orzeszkowej. Promotorem ponownie był prof. Krzyżanowski. Udzielał się także w ramach Stowarzyszenia Literackiego im. Adama Mickiewicza. Spotkania zostały wznowione podczas okupacji dopiero zimą 1941/1942 i odbywały się w każdą pierwszą niedzielę miesiąca w tzw. Domu Profesorów przy ul. Brzozowej 12. Brał udział w ratowaniu archiwum Elizy Orzeszkowej.

Warszawa, ul. Białobrzeska 39.

Kedyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej - Oddział Dyspozycyjny A ("Kolegium A") - od 2.08.1944 r. w zgrupowaniu "Radosław" jako oddział dyspozycyjny dowódcy zgrupowania - dowódca oddziału (kompanii).

Wola. Podczas Powstania Warszawskiego dowodzenie nad Oddziałem Dyspozycyjnym "A" (przed Powstaniem zaczęto używać takiej nazwy) przejął por. "Stasinek" (Stanisław Sosabowski), wcześniej dowodzący jedynie grupą żoliborską OD "A". Był on jednak bardziej doświadczony jeśli chodzi o akcje bojowe. W dniu 1 sierpnia oddział miał za zadanie zajęcie Stawek (magazyny "Bacutil" i pobliska szkoła). Podczas ataku na teren magazynów oddział dowodzony bezpośrednio przez "Olszynę" (najpewniej grupa wolska) miał za zadanie zabezpieczyć resztę Oddziału Dyspozycyjnego "A" przed atakiem ze strony wartowni Bahnschutzów. W dniu 2 sierpnia 1944 r. Oddział Dyspozycyjny "A" wszedł w skład zgrupowania "Radosław". Ten dzień ppor. "Olszyna" razem ze swoimi żołnierzami spędził na zabezpieczeniu m.p. dowództwa zgrupowania. Następnego dnia kontynuowano wykonywanie tego zadania. Bardzo prawdopodobne, że ppor. "Olszyna" brał również przed południem udział w zabezpieczeniu konwojów z magazynów na Stawkach. W dniu 4 sierpnia około godziny 14:15 ciężko ranny został por. "Stasinek", wobec czego ppor. "Olszyna" musiał ponownie objąć dowodzenie oddziałem. Pod wieczór tego dnia prowadził natarcie swojego oddziału (między kościołem św. Augustyna a domem przy Żelaznej 103) na szkołę na rogu Żelaznej i Leszna. W sobotę 5 sierpnia mniej więcej od 13:30 odpowiadał za obronę m.p. dowództwa zgrupowania "Radosław". W dniu 6 sierpnia kierował zabezpieczeniem rejonu Młynarska-Żytnia-Leszno (od 8:55 do 10:15), a następnie ubezpieczenie południowo-zachodniego skrzydła Zgrupowania (mniej więcej od 13:30), a w końcu osłoną zagrożonego natarciem nieprzyjaciela rejonu pl. Kercelego-Leszno-Wronia-Żytnia (już po 18:30). W dniu 7 sierpnia cały Oddział Dyspozycyjny "A" przeszedł do dyspozycji dowódcy batalionu "Miotła", kpt. "Niebory" (Franciszek Mazurkiewicz). Sam ppor. "Olszyna" najprawdopodobniej został zastępcą kpt. "Niebory". O godzinie 4:00 zajął pozycje od Monopolu Tytoniowego przy ul. Dzielnej aż po róg Żytniej i Wroniej - przed wojną Tadeusz Wiwatowski mieszkał niedaleko tego miejsca - Wronia 59 m. 21. Po godzinie 8:00 dnia 8 sierpnia połowa oddziału - był w niej najprawdopodobniej także por. "Olszyna" - przeszła do m.p. dowództwa zgrupowania "Radosław" na ostre pogotowie. Około godziny 17:30, ze względu na trudną sytuację, została podjęta decyzja, że trzeba opuścić Monopol Tytoniowy i udać się na ul. Gęsią. Nastąpiło to jednak dopiero o godz. 23:30, do tego czasu razem z kpt. "Nieborą" trzymali stanowiska obronne. 9 sierpnia o godz. 2:30 cały Oddział Dyspozycyjny "A" opuścił ul. Gęsią. Celem miał być Kampinos, jednak wymarsz do puszczy został odwołany. Już około godz. 5:00 oddział zajął fabrykę Pfeiffera na rogu ul. Okopowej i Glinianej. Od godz. 10:10 obsadzał barykady na Okopowej róg Gęsiej, oraz na Okopowej przy fabryce Pfeiffera. O godz. 13:30 ppor. "Olszyna" wziął udział w odprawie, jaką zorganizował kpt. "Niebora". Tego dnia oddział został zluzowany na swoich stanowiskach dopiero o godz. 22:10. Tadeusz Wiwatowski zapewne brał bezpośredni udział w walkach. Cały następny dzień oddział znajdował się w odwodzie. Był to jednocześnie pierwszy dzień od 1 sierpnia, kiedy żołnierze ppor. "Olszyny" mogli odpocząć. Sam dowódca poświęcił ten dzień na uzupełnianie dziennika bojowego, spisanie stanu uzbrojenia, wypisanie wniosków o awanse i odznaczenia.

Poległ 11 sierpnia 1944 r. najprawdopodobniej między godziną 9:30 a 10:00, kiedy prowadził szturm swojego oddziału na Stawkach (lewe skrzydło natarcia batalionu "Miotła"). Jego ciało zostało ekshumowane na Stawkach w dniu 5 kwietnia 1945 r. Pochowano go na Powązkach Wojskowych wśród żołnierzy batalionu "Miotła" (kwatera 24A-5-12).

W dniu 23 czerwca 1944 r. dr Józef Rybicki "Andrzej" złożył wniosek o odznaczenie "Olszyny" Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Brak dokumentu stwierdzającego przyznanie tego odznaczenia. Pośmiertnie odznaczony Virtuti Militari V klasy rozkazem nr 511 Dowódcy AK z dn. 18 sierpnia 1944 r. (informacja powtórzona w rozkazie Dowódcy Grupy "Północ" nr 11 z dn. 21 sierpnia 1944 r.). Brak dokumentu weryfikacji. Według pewnych przekazów pisemnych był odznaczony VM V kl. również za walki w 1939 r. Brakuje jednak dokumentów, które by to potwierdzały. Tak samo na jego grobie widnieje informacja, że został odznaczony Krzyżem Walecznych, jednak i tutaj brak odpowiednich dokumentów.

21 grudnia 1937 r. - awans na bombardiera (kurs w Mazowieckiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii). 3 maja 1938 r. - awans do stopnia kaprala podchorążego rezerwy artylerii (kurs w MSPRA). 29 czerwca 1938 r. - awans do stopnia plutonowego podchorążego rezerwy artylerii (kurs w MSPRA). 1 maja 1943 r. - zgodnie z rozkazem nr 81 z tego dnia awans do stopnia podporucznika rezerwy artylerii. 1 czerwca 1945 r. (pośmiertnie) - zgodnie z rozkazem nr 319 podpisanym przez płk. Jana Rzepeckiego awans do stopnia porucznika rezerwy artylerii.

Miał dwóch braci: starszego, Kazimierza (ur. 1913 r.) i młodszego, Leszka (ur. 1915 r.). Starszy z braci przez ZSRR trafił do II Korpusu Polskiego gen. Andersa, po wojnie wyemigrował do Argentyny. Młodszy po wojnie mieszkał w Warszawie. Oboje rodzice zmarli jeszcze przed wybuchem wojny. W czasie okupacji opiekował się swoją ciotką. Przyjaźnił się z prof. Tadeuszem Mikulskim. Wszystkie swoje dzieła (pracę doktorską, rękopis historii warszawskiego TOW, kilka drobnych opowiadań, różne artykuły naukowe) schował przed 1 sierpnia 1944 r. w piwnicy domu przy Białobrzeskiej 39. Najprawdopodobniej jednak wszystko spłonęło w czasie Powstania.

Muzeum Powstania Warszawskiego, baza uczestników PW, Archiwum Państwowe m. st. Warszawy - Listy ekshumowanych