Pseudonim:
„Stenia”, „Bogda”, „Oborska"
Data urodzenia:
1913-06-18
Miejsce urodzenia:
Warszawa
Imiona rodziców:
Stanisław - Zofia z domu Skrzynecka
Nazwisko rodowe:
Ruszczykowska
Wykształcenie do 1944 r.:
Ukończyła szkołę powszechną w Wiskitkach, a następnie Gimnazjum Anieli Hoene - Przesmyckiej w Warszawie. 2.09.1930 roku rozpoczęła naukę na Wydziale Bibliotekarskim dwuletniej Szkoły Pracownic Społecznych Polskiej Macierzy Szkolnej w Warszawie przy ul. Złotej 14. Egzamin końcowy zdała w 1932 roku z wynikiem bardzo dobrym. W czasie okupacji Stefania Ruszczykowska ukończyła tajne Wyższe Kursy Dziennikarskie oraz wykładała zasady techniki bibliotekarskiej w ramach tajnego nauczania.
Praca i działalność do 1939 roku:
Po zakończeniu nauki pracowała w bibliotekach organizowanych przez Polską Macierz Szkolną. W latach 1932-1935 była kierowniczką Biblioteki im. Leonii Rudzkiej w Nowogródku, a następnie od 1935 do lutego 1939 roku kierowała Bibiloteką im. Stanisława Staszica w Wieluniu. Od 1 marca 1939 roku pracowała na stanowisku kierownika Biblioteki im. Suchcickich w Warszawie, którą prowadziła także w okresie okupacji niemieckiej aż do wybuchu Powstania.
Działalność literacka:
Stefania Ruszczykowska była także autorką wierszy. 9 stycznia 1939 roku w "Warszawskim Dzienniku Narodowym" ukazał się jej utwór powstały po śmierci Romana Dmowskiego pt. „Po zgonie wodza”. W Archiwum IPN zachowały się wiersze „Cześć Łużyczanom„ (1934), ”Bomba„ (1943) oraz napisany tuż po upadku Powstania Warszawskiego wiersz ”Warszawa 1944" (wiersz powstał w październiku 1944 r. i zaczyna się od słów: Warszawo ukochana, już Cię dzisiaj nie ma...).
Udział w konspiracji 1939-1944:
Od początku okupacji niemieckiej zaangażowana była w działalność konspiracyjną w ramach Służby Zwycięstwu Polski (SPZ), Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i Armii Krajowej. Od listopada 1939 roku w lokalu biblioteki przy ul. Świętojańskiej w Warszawie, którą prowadziła Stefania Ruszczykowska mieścił się punkt kontaktowy. Stefania była informatorką, sekretarką i łączniczką w grupie inżyniera chemika Henryka Zagrodzkiego ps. Łęski, Znicz, Magik (1908- 1971), który był kierownikiem sieci terenowej na Generalne Gubernatorstwo siatki ofensywnego wywiadu zachodniego o kryptonimie "Lombard".
Adres przed Powstaniem Warszawskim:
Warszawa, ul. Lipowa 4a
Godzina "W":
Wybuch Powstania Warszawskiego zastał ją w bibliotece na ul. Świętojańskiej, wobec czego zgłosiła się ochotniczo do zgrupowania "Róg" i przydzielona została do batalionu "Bończa".
Szlak bojowy:
Stare Miasto do 2.09.1944 r.
Losy po Powstaniu :
Po upadku Starówki pozostała z rannymi w szpitalu na Długiej. Po kapitulacji opuściła Warszawę wraz z ludnością cywilną drogą przez obóz przejściowy utworzony przez Niemców dla mieszkańców Warszawy w Pruszkowie (Dulag 121), skąd została wywieziona w Opoczyńskie, a następnie zwolniona. Pociągiem dotarła do Opoczna, a później pieszo do Skierniewic, gdzie zatrzymała się u swej rodziny (Ohdów). Od 12.10.1944 do 20.04.1945 była wychowawczynią w Schronisku Sierot Wojennych w Kochanowie. Był to zakład utworzony we wrześniu 1944 roku dla dzieci warszawskich przebywających na letniskach w powiecie skierniewickim, które wobec wybuchu Powstania nie mogły powrócić do domów. W marcu 1945 roku Schronisko Sierot Wojennych zostało przeniesione do dworu w Strobowie pod Skierniewicami.
Adres po wojnie (1945):
Warszawa, ul. W. Górskiego 3 m 4
Losy po wojnie:
Od 1 lipca 1945 roku zatrudniona była w Bibliotece Narodowej w Warszawie, początkowo jako wolontariuszka, następnie jako etatowy pracownik, jednak w związku z aresztowaniem oraz skazaniem wyrokiem sądowym została zwolniona z BN z dniem 31.10.1945 r.
Represje w okresie powojennym:
W kwietniu 1945 roku Stefania Ruszczykowska nawiązała ponowną współpracę z Henrykiem Zagrodzkim „Łęskim”, „Magikiem ” będąc m.in. łączniczką między nim a Edwardem Dąbrowskim „Zielińskim”, „Wawrzyniakiem”, komendantem Pragi w organizacji NIE. Zagrodzki i Dąbrowski współpracowali ze sobą w czasie wojny w Szarych Szeregach i „Lombardzie„. Po Powstaniu Warszawskim Leopold Okulicki ”Niedźwiadek„ nakazał Dąbrowskiemu powrót do Warszawy i podjęcie pracy konspiracyjnej. Bezpośrednim przełożonym Edwarda Dąbrowskiego stał się
Józef Rybicki ”Andrzej”. W pierwszych miesiącach 1945 roku do organizacji ”Nie„ Dąbrowski włączył Zagrodzkiego, powierzając mu nadzór nad działalnością propagandową w prawobrzeżnej Warszawie. Stefania Ruszczykowska pośredniczyła w kontaktach obu mężczyzn, dostarczała materiały na punkt kontaktowy prowadzony przez Zofię Harasimowicz ”Martę„ przy ul. Targowej oraz kolportowała prasę konspiracyjną, w tym ”Myśl Niezależną„. Aresztowana została dnia 5 sierpnia 1945 roku w swym mieszkaniu przy ul. Górskiego 3 i osadzona została w więzieniu karno-śledczym nr III przy ul. Ratuszowej 11 na Pradze. Po aresztowaniu matka Stefanii, Zofia Ruszczykowska zwróciła się do ministra oświaty z prośbą o interwencję w sprawie uwolnieni córki, prośbę tę poparł także dyrektor Biblioteki Narodowej prof. dr hab. Stefan Wierczyński, wielokrotnie wstawiał się za nią także Jan Mazurkiewicz ”Radosław", jednak żadne z tych starań nie przyniosły rezultatów. Sądzono ją razem z Zofią Harasimowicz i Edwardem Dąbrowskim. 20 października 1945 roku rozpoczął się niejawny proces bez obecności oskarżyciela i obrońcy. Dwa dni później wszyscy troje oskarżeni otrzymali wyroki skazujące z art. 1 Dekretu PKWN o Ochronie Państwa. Wyrokiem Sądu Wojskowego Okręgu Warszawskiego pod przewodnictwem por. Eugeniusza Krzewskiego, Edward Dąbrowski został skazany na karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich oraz przepadek mienia (wyrok złagodzony przez Bieruta do 10 lat pozbawienia wolności), Stefania otrzymała wyrok 7 lat pozbawienia wolności (kara złagodzona następnie do 3 lat), a Zofia Harasimowicz karę 6 lat w 1946 roku złagodzoną do 2 lat. Od 15 lutego 1946 roku Stefania Ruszczykowska przebywała w więzieniu w Fordonie, do którego przeniesiono także Z. Harasimowicz. 17 marca 1947 roku na mocy amnestii z 22.02.1947 r. obie kobiety zostały zwolnione. Po wyjściu z więzienia Stefania Ruszczykowska była nadal inwigilowana przez Urząd Bezpieczeństwa.
Praca po wojnie:
Po wyjściu na wolność Stefania Ruszczykowska ponownie podjęła pracę w Bibliotece Narodowej w Dziale Uzupełnienia Zbiorów przy rejestracji egzemplarza obowiązkowego. Następnie od listopada 1947 roku pracowała w księgarni i Domu Wydawniczym Trzaska, Evert i Michalski. Kierowała Działem Zagranicznym księgarni na Placu Zbawiciela. Od 1951 roku pracowała w Przedsiębiorstwie Państwowym „Dom Książki” w Warszawie, m. in. w księgarni technicznej przy ul. Brackiej, a później przy ul. Świętokrzyskiej. Od 4 grudnia 1980 roku była członkiem Komisji Zakładowej NSZZ
„Solidarność” przy PP „Dom Książki".
Odznaczenia :
Krzyż Armii Krajowej, Medal Wojska
Nazwisko po mężu :
Stefania Junosza - Krosnowska - wyszła za mąż za Ryszarda Junosza - Krosnowskiego (1910-1973)
Miejsce śmierci:
Warszawa.
Miejsce pochówku:
Cmentarz Powązkowski w Warszawie (Stare Powązki), w grobie rodzinnym, kwatera 257 d, rząd 6, miejsce 15. Pochowana wraz z matką Zofią.
Informacje dodatkowe - losy rodziny :
Była prawnuczką gen. Jana Zygmunta Skrzyneckiego oraz wnuczką pisarza i dziennikarza Antoniego Skrzyneckiego. Drugie imię Eligia otrzymała na cześć kuzyna, Eligiusza Niewiadomskiego. Jej ojciec, Stanisław Ruszczykowski był technikiem kolejowym (zaginął podczas wojny polsko-bolszewickiej), matka natomiast była nauczycielką w szkole powszechnej (Zofia Ruszczykowska ze Skrzyneckich zginęła tragicznie po wojnie, 9 marca 1946 roku na ul. Rakowieckiej w Warszawie pod kołami samochodu - sprawców nigdy nie ustalono). W 1915 roku rodzina w związku z pracą Stanisława na kolei wyjechała do Rosji.
Źródła:
Muzeum Powstania Warszawskiego - materiały do Słownika Uczestników PW, AAN - ankieta uczestnika Powstania Warszawskiego, materiały z archiwum rodzinnego p. Małgorzaty Karoliny Piekarskiej oraz udostępnione przez nią:
Nekrolog - "Życie Warszawy" 27-28.04.1991
Literatura:
Zeszyty Historyczne WiN-u nr 43, R XXV, czerwiec 2016, s. 261-270, Wydawnictwo Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość, tamże: Materiały do "Słownika Biograficznego Uczestników Walk z Komunizmem" (Biogramy): Ruszczykowska, zam. Junosza - Krosnowska Stefania Eligia, oprac. Wojciech Kujawa; Małgorzata Karolina Piekarska, artykuł o Stefani Ruszczykowskiej i jej matce Zofii Ruszczykowskiej ze Skrzyneckich pt.
Powstanie przeżyła – zginęła pod kołami, miesięcznik “Stolica”, nr 8-9/2015.
Uwagi:
Spotykany także przydział: Armia Krajowa - Grupa "Północ" - zgrupowanie "Róg" - batalion "Bończa" - 102. kompania
