Stanisław Śwital

"Wronowski", "Walerian"

lekarz, zastępca Szefa Sanitarnego AK Warszawa-Śródmieście

podporucznik czasu wojny

Wronów

Dyplom lekarski otrzymał w maju 1939 roku.

Przed wojną mieszkał przy ul. Nowogrodzkiej 41 w Warszawie, następnie przeniósł się na Osiedle Łączności na Boernerowie.

We wrześniu 1939 r. pełnił obowiązki komendanta szpitala wojskowego w Chełmie Lubelskim.

Początkowo pracował jako kontroler sanitarny, a następnie jako lekarz sanitarny Ośrodka Zdrowia i Opieki w Wydziale Opieki i Zdrowia Zarządu Miejskiego w Warszawie.

Należał do Armii Krajowej. Będąc w bliskim kontakcie z doktorem Januszem Korczakiem, pomagał organizować pomoc dla Żydów w getcie. W lecie 1943 r.przez kilka tygodni leczył poparzonego trzyletniego żydowskiego chłopca. Znalazł dla niego, a także dla jego matki, bezpieczne schronienie u jednego ze swoich przyjaciół. Odwiedzał ich i przynosił im żywność. Gdy stan zdrowotny chłopca poprawił się, przeniósł ich do wsi Blizne, gdzie kobieta mogła pracować w ogrodnictwie. Imiona i dalszy los tych dwojga pozostają nieznane.

Kwatera Główna sztabu Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej

Śródmieście Północ

Podczas Powstania poległ jego 18-letni syn Zbigniew ps. "Rokita", żołnierz batalionu "Kiliński" (3. kompania "Szare Szeregi” - "Junior" -"Sępy")

Wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną i prowadził niewielki szpital na Boernerowie przy ul. Boernera 33. Tam, 15 listopada 1944 r. zgłosiła się do niego Alina Margolis, łączniczka Żydowskiej Organizacji Bojowej. Poprosiła o pomoc w ewakuacji bojowców ŻOB, którzy brali udział w powstaniu warszawskim i od czasu kapitulacji miasta ukrywali się w piwnicy przy ul. Promyka w Warszawie w niezwykle trudnych warunkach, wyczerpani i z dnia nadzień coraz bardziej narażeni na dekonspirację. O sytuacji bojowców ŻOB-u Alina Margolis dowiedziała się od Zofii Frydman i Marii Feinmesser, które kilka dni wcześniej wydostały się z piwnicy. Skontaktowały się z łączniczkami ŻOB-u – Adiną Blady Szwajger i Aliną Margolis (według innych źródeł tą osobą była Lea "Lodzia" Borkowska-Zylbersztajn). Pomoc nadeszła niezwłocznie także dzięki temu, że Alina Margolis otrzymała list polecający od dr. Lesława Węgrzynowicza ps.„Bartosz”, byłego szefa sanitarnego AK rejonu Śródmieście. Dr Śwital tak relacjonował przyjście Aliny Margolis: „Kobieta, której nie pytałem, kim jest, bo wystarczył mi podpis „Bartosza”, opowiedziała mi, że na Żoliborzu przy ulicy Promyka w piwnicy jednopiętrowego domu siedzi siedmiu powstańców warszawskich: pięciu mężczyzn i dwie kobiety, i że grozi im niechybna śmierć, gdyż w kamienicy tej w przeciwległym szczycie Niemcy rozpoczęli budować umocnienia i w każdej chwili mogą dojść do piwnicy kryjącej powstańców. Dodała przy tym, że powstańcy mają broń i trochę amunicji, ale to ich nie uratuje”. Dr Śwital zaproponował udział w wyprawie ratunkowej swoim najlepszym pracownikom. Zgłosiło się więcej osób, niż potrzebował. Wybrał Kazimierza Syłkiewicza (prawdziwe nazwisko: dr Józef Żyłkiewicz), jego żonę Marię, Barbarę Kinkiel, Zbigniewa Ściwiarskiego i Janusza Osękę. Jak się okazało, po wojnie tylko jedno z nich nie było pochodzenia żydowskiego. Na dowódcę wyznaczony został Kazimierz Syłkiewicz. Dr Śwital opisał plan ratunkowy: „Weźmiecie ze sobą dwie pary noszy. Udacie się (tu wskazałem na mapie drogę) na ulicę Promyka na Żoliborzu i pod przewodem tej pani (wskazałem kobietę przybyłą z Grodziska) wejdziecie do środka domu. Tam znajdziecie siedmiu powstańców (dwie kobiety i pięciu mężczyzn). Zmienicie ich w możliwy sposób w zwykłych cywilów. Dwie najsłabsze osoby położycie na noszach i jak najprędzej – w tej chwili w sile już dwóch patroli – wycofacie się z pozycji, którą uważam za najniebezpieczniejszą. W drodze na ulicę Promyka zachowujecie się tak jak wielokrotnie dotychczas, gdy chodziliśmy po rannych bądź chorych. Miejcie opaski Czerwonego Krzyża na rękawach. W zetknięciu się z wartami niemieckimi – czego należy unikać – trzeba dowodzić – w razie potrzeby – że działamy z rozkazu oficera niemieckiego, który był w szpitalu i polecił zabrać natychmiast chorych ze wskazanego miejsca. W przypadku, gdyby Niemcy chcieli towarzyszyć patrolowi, nie iść do powstańców, pójść pod inny byle jaki adres. Nie rezygnować z pokonywania nawet dużych trudności. Zachowanie się patrolu ma być śmiałe, jasne, odważne, bo wynikające jakoby z chęci spełnienia rozkazu oficera Niemca”. Akcja była udana, wszystkich udało się wyprowadzić z piwnicy.

Za pomoc udzieloną powstańcom pochodzenia żydowskiego przebywającym przy ul. Promyka, tj. Żydowski Instytut Yad Vashem przyznał 1.01.1981 roku dr. Stanisławowi Świtalowi tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Osoby uratowane to: Tuwia Borzykowski, Cywia Lubetkin, Julian Fiszgrund, Zygmunt Warman, Icchak Cukierman, Marek Edelman, Alina Margolis.

Po wojnie dr Śwital mieszkał nadal na Boernerowie, gdzie był kierownikiem Ośrodka Zdrowia oraz lekarzem okręgowym gminy Blizne - Jelonki

Cmentarz Powązkowski w Warszawie (Stare Powązki), kw. 150, rząd 5, grób 31. Pochowany wraz z żoną Zofią Śwital z Filipowiczów (1901-1944), synem Lechem Tadeuszem (1933-2011) oraz Eugenią Śwital z domu Dmochowską (1908-1989) uczestniczką Powstania Warszawskiego o ps. "Halina Lisiecka"

Warszawa

Polak Dorota, artykuł: Siedmioro z ulicy Promyka, 26 lipca 2013, nota biograficzna dr. Stanisława Świtala autorstwa Marii Ciesielskiej na podstawie źródeł: Akta Osobowe Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej, teczka osobowa Stanisława Świtala w: Dział Zbiorów Specjalnych Głównej Biblioteki Lekarskiej, Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego, WL/RP, 37481. http://www.sprawiedliwi.org.pl/pl/family/698,swital-stanislaw. Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, nr 65/66 1968, Stanisław Kopf, Sto dni Warszawy, Książka i Wiedza, Warszawa 1977.