Maria Kann

,,Murka”

sanitariuszka

Łochowica pod Połtawą (Ukrainia)

... - Maria

Po ucieczce przed sowietami, od 1922 roku mieszkała w Warszawie, gdzie ukończyła gimnazjum im. Królowej Jadwigi, a następnie wydział filozoficzny Uniwersytetu Warszawskiego oraz studium pedagogiczne tej uczelni.

Od 1928 roku należała do Związku Harcerstwa Polskiego. Od roku 1932 pracowała w Warszawie w harcerskiej szkole im. Andrzeja Małkowskiego, którą opisała w swojej książce "Koniec i początek świata". Wtedy również zadebiutowała jako publicystyka na łamach prasy harcerskiej. W 1934 roku ogłosiła swoją pierwszą powieść Leśne czary. Jednocześnie była aktywnym działaczem harcerskim, członkiem Zarządu Harcerskiego Klubu Lotniczego, a w latach 1936 - 38 kierowała referatem szybowcowym ZHP. Od 1930 roku współpracowała z pismami harcerskimi, w latach 1932 - 1939 współredagowała pismo instruktorek harcerskich Skrzydła. Współpracowała z Aleksandrem Kamińskim w Żywym Teatrze. Razem z kierowniczką kręgu harcerskiego Wilcze Gniazdo - Natalią Hiszpańską, zorganizowała harcerski chór. W święta w 1938 r. w Domu Harcerskim wystawiono szopkę lotniczą, którą Maria Kann napisała wraz ze Stefanem Waciórskim.

Natychmiast po wybuchu wojny Maria Kann zgłosiła się do Polskiego Czerwonego Krzyża. Po przeszkoleniu pracowała jako sanitariuszka. Pomagała pracownikom apteki przy roznoszeniu lekarstw do szpitali i nowo powstających punktów sanitarnych. Kierująca akcją organizowania 15 szpitali pomocniczych Irena Lewandowska, powierzyła jej zorganizowanie jednej z filii Szpitala Ujazdowskiego (Kann kierowała Szpitalem Wojskowym przy ulicy Siennej, za co została odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi przyznanym przez Dowództwo Obrony Stolicy). Od początku okupacji współdziałała z Harcerskim Sanitariatem Warszawy – komórką przygotowującą pomoc sanitarną na wypadek powstania. W ramach działalności zajmowano się dostarczaniem środków znieczulających do więzień, wyrabiano zaświadczenia o inwalidztwie młodzieży zagrożonej wywiezieniem na roboty do Niemiec, oddziałom leśnym dostarczano leki i materiały opatrunkowe.

W latach 1940-1944 była działaczką podziemia kulturalnego oraz redaktorką konspiracyjnego czasopisma „Wzlot”. Była też członkiem Rady Pomocy Żydom „Żegota” oraz jednym z założycieli konspiracyjnego wydawnictwa „Załoga”. Jednym z najważniejszych obszarów działalności pisarki w okresie okupacji hitlerowskiej było niesienie pomocy ludności żydowskiej. W latach 1942-1943 Maria Kann, mieszkająca niedaleko getta, obserwująca tragedię jego mieszkańców, razem z Zofią Kossak-Szczucką brała udział w akcji ratowania zagrożonych śmiercią Żydów, włączając się do działań „Żegoty”. Sama, ukrywając się, pisała swój apel – wołanie na pomoc ginącym pt. Na oczach świata. O tej broszurze Władysław Bartoszewski pisał, że „było to jedyne w swoim rodzaju wydawnictwo, wydane nielegalnie, poświęcone całkowicie sprawie getta warszawskiego (...), a jej znaczenie informacyjne, polityczne, propagandowe było nieporównanie większe od wszelkich relacji rozsianych po czasopismach”. Cały czas uczestniczy w konspiracji, „Aleksander Kamiński nieraz korzystał z mego pośrednictwa w podbramkowych sytuacjach” – wspomina. Przez jej ręce przechodzi wiele grypsów, zna dokładnie życie więzienne, lekami z matczynej apteki zasila więzienny szpital. W ramach Żegoty zajmowała się lokowaniem dzieci z getta u rodzin prywatnych lub w sierocińcach. W październiku 1943 roku wydała napisaną na podstawie autentycznych dokumentów polskiego i żydowskiego podziemia, i relacji świadków, broszurę Na oczach świata, zawierającą dramatyczny w swojej wymowie apel o pomoc dla getta. Utwór oddaje sprawiedliwość cierpieniom i bohaterstwu Żydów walczących w Warszawie w 1943 roku i porusza zarówno wymową opisanych faktów, jak i głęboko humanistycznym komentarzem. Razem z grafikiem Stanisławem Tomaszewskim i redaktorem Józefem Zarembą zakłada konspiracyjne wydawnictwo Załoga, którego nakładem ukazała się m.in. książka Arkadego Fiedlera Dywizjon 303, pamiętniki Churchilla Krok po kroku, Droga wiodła przez Narwik Ksawerego Pruszyńskiego oraz Skąd i dokąd idziemy Bogdana Suchodolskiego. Jest także założycielką i redaktorką "Wzlotu", jedynego we wszystkich okupowanych krajach, lotniczego pisma dla młodzieży. Innym z zadań, których się podjęła w okresie okupacji było przygotowanie sztandaru, zlecone przez Macieja Kalenkiewicza („Kotwicz”), projektanta sztandaru dla 1 Polskiej Brygady Spadochronowej w Wielkiej Brytanii. Otrzymany od niego szkic przekazała „Weronice” (Zofii Kossak – Szczuckiej) i w kilka dni później powołano Komitet, w którym obie były matkami chrzestnymi sztandaru nazwanego konspiracyjnie „Michałkiem” (od Michała Archanioła w środkowej części). Jego dzieje opisała w 1957 r. na łamach „Przekroju” (nr 652). W pierwszym wydaniu powieści Niebo nieznane w 1964 r. całą historię ocenzurowano.

"Bakcyl" (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej).

W chwili wybuchu Powstania Warszawskiego Maria Kann została odcięta od bezpośrednich przełożonych, zgłosiła się więc do szpitala na Lesznie. Nosząc rannych uszkodziła kręgosłup, dopiero po kilku dniach powróciła do pracy pomagając sanitariuszkom w Punkcie Opatrunkowym na terenie Arsenału przy ul. Długiej.

Ponownie chora wyszła z Warszawy z ludnością cywilną. Trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie (Dulag 121). Umieszczono ją w szpitalu, skąd miała trafić do Piotrkowa, ale nalot na to miasto zatrzymał więźniów w Sochaczewie. Przeznaczona do kopania rowów ochronnych pod ostrzałem artylerii, wykupiona przez Juliana Milczarka trafia do Halinowa, a następnie do szpitala w Sochaczewie. Pod koniec wojny Maria Kann pracuje w Delegaturze Rządu RP na Kraj. W 1945 r. zostaje członkinią Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, organizacji antykomunistycznej.

Po wyzwoleniu pracowała w punkcie repatriacyjnym PCK, a następnie jako redaktor w wydawnictwie Czytelnik. Od listopada 1945 r. do lutego 1946 r., oskarżana o współpracę z WiN była więziona i przesłuchiwana przez UB, m.in. przez oficera NKWD, płk. Józefa Różańskiego (Józefa Golberga). W latach 1948-1949 prowadziła w piśmie "Odrodzenie" dział "Sztuka dzieci dla młodzieży", jednocześnie zajmując się zagadnieniami teatralnymi. Była autorką wielu książek dla młodzieży o tematyce lotniczej, harcerskiej, a także konspiracyjnej. Do najpopularniejszych utworów Marii Kann dla młodzieży należą: Góra czterech wiatrów, Pilot gotów, trylogia: Wantule, Dujawica i Owcze ścieżki, Największy siłacz, Koniec i początek świata, Błękitna planeta. Dla młodszych czytelników przeznaczone są utwory: W jakim kolorze, Malwinka, Żółw, który jada światło, Niebo herosów i bogów. Pisarka ma w swym dorobku również zbiór reportaży Podróż w czasie i przestrzeni, a także opowiadania o Puszczy Kampinoskiej. Jest autorką dwóch sztuk scenicznych, granych w teatrach lalkowych: Baśń o srebrnorogim jeleniu i Baśni o zaklętym kaczorze. Dla dorosłego czytelnika przeznaczone są książki: Niebo nieznane, Podróż w czasie i przestrzeni, Wierna puszcza oraz tom poezji Nieopisanie świata. Maria Kann była laureatką wielu nagród i wyróżnień: w roku 1957 otrzymała nagrodę prezesa Rady Ministrów za całokształt twórczości dla dzieci i młodzieży, w roku 1959 - nagrodę Ministra Kultury i Sztuki dla teatrów amatorskich.

Odznaczona m. in. Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi. Uhonorowana tytułem Przyjaciela Dziecka od TPD. Po wojnie Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Yad Vashem przyznał jej tytuł „Sprawiedliwy wśród narodów świata". 28 października 1963 r. wspólnie z Władysławem Bartoszewskim posadziła w imieniu "Żegoty" drzewo w Alei Sprawiedliwych w Yad Vashem.

Publikacje • Pilot gotów? (1938) • Sprawa honoru • Na oczach świata (podczas okupacji niemieckiej) • Literackie wyprawy w kosmos • Koniec i początek świata • Góra Czterech Wiatrów (1972) • O godność ludzką • Pięciu z „Mary and Margaret” • Niebo nieznane • Wierna puszcza • Wantule • Córka czterech wiatrów (1974) • Dujawica (1975) • Owcze ścieżki • Błękitna planeta • Prawdziwe życie • Baśń o zaklętym kaczorze • Podróż w czasie i przestrzeni • Granice świata (autobiografia; wydanie pośmiertne w 2000 roku)

Cmentarz Wawrzyszewski w Warszawie, kwatera 5 D, rząd 10, miejsce 11

Dla upamiętnienia jej osoby i twórczości imię Marii Kann 11 maja 1996 roku (w 90. rocznicę urodzin pisarki) nadano Szkole Podstawowej nr 319 w Warszawie.

Maria Kann, Granice świata, (autobiografia) W. Lewicki, Warszawa 2000., Harcerski Słownik Biograficzny, tom III pod red. Janusza Wojtyczy, Warszawa, 2012, s. 100-104, www.sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-kann-maria, archiwum rodzinne