Data urodzenia:
1898-11-27
Miejsce urodzenia:
Tarnów
Imiona rodziców:
Franciszek Vetulani - Katarzyna Ipohorska - Lenkiewicz herbu Kotwicz
Nazwisko panieńskie :
Maria Vetulani
Młodość :
Była córką inżyniera Franciszka Vetulaniego (1856−1921), kierownika biura melioracyjnego, następnie kierownika ekspozytury budowlanej, i Katarzyny Ipohorskiej-Lenkiewicz herbu Kotwicz (1868−1915). Miała troje rodzeństwa: brata Stanisława i siostry, Zofię oraz Cecylię. W dzieciństwie mieszkała z rodzicami w Tarnowie, Krakowie, Lwowie, Zakopanem i ponownie w Tarnowie. W czasach gimnazjalnych była aktywną działaczką harcerską, założycielką pierwszej drużynę dla dziewcząt z kręgów robotniczych, współorganizatorką skautingu żeńskiego na terenie Tarnowa.
Wykształcenie:
Ukończyła Gimnazjum im. Orzeszkowej w Tarnowie. W 1918 roku rozpoczęła studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Działalność niepodległościowa i udział w wojnie polsko-bolszewickiej:
W Krakowie należała do Polskiej Organizacji Wojskowej, w październiku 1918 roznosiła ulotki nawołujące do rozbrajania żołnierzy austriackich przebywających w mieście. W męskim przebraniu brała udział w obronie Lwowa. Służyła wówczas w szeregach żeńskiego batalionu obserwacyjnego batalionu „Wicek”. Jako że kobietom nie wolno było uczestniczyć w walkach, podawała się za studenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, Mariana Ipohorskiego. Służąc jako radiotelegrafistka awansowała do rangi kaprala. Wiosną 1919 roku została zwolniona z wojska i powróciła na studia. Wstąpiła do PPS. W 1923 roku wyszła za mąż za Bohdana de Nisau. Po urodzeniu syna w 1924 zrezygnowała z kontynuowania nauki na uniwersytecie. Od 1925 roku mieszkała wraz z rodziną w Warszawie. Inwigilowany przez polską policję Bohdan de Nisau zbiegł w 1927 roku do Związku Radzieckiego. Maria Vetulani z synem dołączyli do niego, opuszczając kraj na sfałszowanych dokumentach. Po aresztowaniu męża w 1934 roku, uciekli z powrotem do Polski. Osiedli w Warszawie. Do 1939 roku Maria pracowała w Państwowym Instytucie Rozrachunkowym.
Nazwisko po mężu:
de Nisau - w 1923 roku wyszła za mąż za lewicowego działacza Bohdana de Nisau.
Udział w konspiracji 1939-1944:
Podczas okupacji niemieckiej pozostała w stolicy, działając w Armii Krajowej jako łączniczka Oddziału IV (Kwatermistrzostwo) Komendy Głównej ZWZ pod pseudonimem "Maryn", zaś następnie w Szefostwie Służby Uzbrojenia "Leśnictwo" KG. W jej mieszkaniu przy ulicy Świętokrzyskiej (przejętym po siostrze Zofii) mieścił się punkt kontaktowy i miejsce schronienia dla Żydów.
Adres przed Powstaniem Warszawskim:
Warszawa ul. Świętokrzyska 12 m. 30
Oddział:
Armia Krajowa - zgrupowanie "Leśnik"
Szlak bojowy:
Wola - Muranów - Stare Miasto
Rodzina walcząca w Powstaniu Warszawskim:
Odniesione rany:
Ciężko ranna pod koniec walk o PWPW. Umieszczona w Centralnym Szpitalu Chirurgicznym nr 1 przy ul. Długiej 7.
Odznaczenia:
Maria Vetulani de Nisau odznaczona była Odznaką pamiątkową Polskiej Organizacji Wojskowej (odznaczenie nazywane również Krzyżem POW) oraz dwukrotnie Krzyżem Walecznych.
Miejsce (okoliczności) śmierci:
Zamordowana i spalona w grupie personelu i rannych w szpitalu przy ul. Długiej 7, tuż po zajęciu Starego Miasta przez oddziały niemieckie.
Poszukiwania:
W 1945 r. jej siostra, Cecylia Vetulani, napisała na ścianie szpitala:
"Kto wie o łączniczce "Marii", lat 45 siwe włosy poparzona potłuczona w twarz i żebra nazwisko Maria de Nisau, przebywającej w tym szpitalu od 24-go sierpnia proszę dać znać C. Vetulani Milanówek Zaduma 6"
Źródła:
MPW-baza uczestników PW. Fot. 1918 - Wikimedia Commons, fot. portretowa ze zbiorów środ. "Leśnik" udostępniona przez p. Krystynę Szypowską.
