Marceli Porowski

"Sowa"

Prezydent Miasta, Komisarz Cywilny, Okręgowy Delegat Rządu

"Sowa", "Mazowiecki"

Wola Bystrzycka

Marceli - Helena z domu Stypułkowska

Urodził się 4 lutego 1894 r. w zubożałej rodzinie szlacheckiej w Woli Bystrzyckiej na Ziemi Łukowskiej, jako syn Marcelego i Heleny z Stypułkowskich. Bardzo wcześnie stracił ojca. Wychowała go matka i jej bracia. Uczył się w gimnazjum w Białej Podlaskiej i w Suwałkach, gdzie w 1911 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. W latach 1912-1918 studiował na Wydziale Ekonomicznym Politechniki w Petersburgu. Tutaj przeżył rewolucję bolszewicką. W 1918 r. przeniósł się Moskwy, skąd udało mu się pod koniec roku wyjechać do kraju.

W 1919 r. otrzymał etat w Departamencie Samorządowym (Wydział Finansów Komunalnych) w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, kierowanym, przez Stanisława Wojciechowskiego. Był jednym z aktywnych twórców samorządu terytorialnego II Rzeczypospolitej. Ze względy na rangę państwową wykonywanych przez niego prac, nie przyjęto jego ochotniczego zgłoszenia się do Wojska Polskiego w 1920 r. Organizator aktywnego udziału samorządu terytorialnego w pracach Obywatelskich Komitetów Obrony Państwa. Przy jego udziale 11 sierpnia 1923 r. została uchwalona ustawa o finansach związków samorządowych, która pomodyfikacjach przetrwała do września 1939 r. Był współautorem utworzonego 1 czerwca 1927 r. Ogólnokrajowego Komunalnego Funduszu Pożyczkowo-Zapomogowego. W 1929 r. przejął obowiązki Dyrektora Związku Miast Polskich a wkrótce także redaktora naczelnego "Samorządu Miejskiego", z którego uczynił atrakcyjne pismo dla wszystkich działaczy samorządowych, borykających się z dramatyczną sytuację kryzysu gospodarczego i politycznego, powstałego po aresztowania przywódców opozycji antyrządowej, we wrześniu 1930 r. Od końca 1934 r. roku do września 1939 r. współpracował z Prezesem Związku Miast Polskich (ZMP) komisarycznym Prezydentem Warszawy, Stefanem Starzyńskim.

W czasie wrześniowej obrony Warszawy Porowski blisko współpracował z prezydentem Stefanem Starzyńskim i od 16 września 1939 r. przejął obowiązki Delegata Administracyjnego dla Warszawy Południa (Czerniaków, Mokotów). Dbał o aprowizację, bezpieczeństwo publiczne, należyty poziom opieki nad rannymi i pogorzelcami oraz o grzebanie zmarłych.

W czasie niemieckiej okupacji początkowo był kierownikiem Miejskiego Biura Dzielnicy Śródmieście, organizując proces odbudowy tej zniszczonej przez niemieckie bombardowania dzielnicy. Delegat Rządu na Kraj Cyryl Ratajski, po rozmowach z komisarycznym burmistrzem Warszawy Julianem Kulskim, rekomendował Porowskiego na członka Komisji Rzeczoznawców, przy Zarządzie Miejskim, w której przez pewien czas pracował Jan Stanisław Jankowski - Wicepremier d/s. Krajowych w 1944 r. Następnie Porowski był wicedyrektorem Miejskiego Biura Kontroli. Prawdopodobnie w sierpniu 1941 r. otrzymał nominację na Delegata Rządu na M. St. Warszawa. Brał udział w trudnych dyskusjach nad modernizacją ustroju stolicy, przez zniesienie przedwojennego dualizmu władzy Zarządu Miasta i Prezydenta i władzy Komisariatu Rządu i Wojewody Warszawskiego. Model przedwojenny forsowała tzw. administracja zmilitaryzowana, kierowana i rozbudowywana w Warszawie przez płk Janusza Bohdana Bokszczanina, który od 5 lipca 1944 r. był II zastępcą gen. Tadeusza Pełczyńskiego Szefa Sztaby KG AK do spraw organizacyjnych. W czasie okupacji Porowski organizował także sądownictwo konspiracyjne, zatwierdzając wydane wyroki. Brał też udział w pracach nad deklaracją programową Rady Jedności Narodowej, ogłoszoną 15 marca 1944 r.

Delegatura Rządu na Kraj

Porowski nie był powiadomiony o terminie wybuchu Powstania Warszawskiego, co negatywnie wpłynęło na przygotowania Delegatury Warszawskiej do powstańczych zadań. Był on przekonany, że nadal Julian Kulski będzie odpowiadał za pracę Zarządu Miejskiego, za całokształt gospodarki komunalnej, mając zaufanie władz powstańczych, a On przejmie swe funkcje Prezydenta w momencie wkroczenia wojsk sowieckich do Warszawy. Kulski stanowczo odmówił kontynuowania swych obowiązków, mimo próśb Porowskiego i przekazał mu 5 sierpnia 1944 r., na Ratuszu, odpowiedzialność za funkcjonowanie gospodarki miejskiej. Zaskoczony takim stanowiskiem Porowski przejął te obowiązki łącząc w swym ręku trzy odpowiedzialne funkcje: Okręgowego Delegata Rządu na M. St. Warszawę, Prezydenta Miasta i Komisarza Cywilnego ( wzorem Starzyńskiego). W koalicyjnej Delegaturze byli reprezentanci głównych partii Polskiego Państwa Podziemnego jako jego zastępcy: Stanisław Kowalewski (administracja zmilitaryzowana), Antoni Chaciński (Stronnictwo Pracy), Henryk Patzer (Stronnictwo Narodowe), Stefan Zbrożyna (Polska Partia Socjalistyczna).

Delegatura Rządu na Kraj. W czasie Powstania Porowski finansował służby cywilne. W licznych odezwach przypominał o obowiązkach obywatelskich forsując organizacje społeczeństwa obywatelskiego Był zmuszony decentralizować swoje obowiązki, przez przekazanie znaczną ich część delegatom rejonowym, ze względu na działania wojsk niemieckich, którym udało się rozdzielić poszczególne rejony Warszawy. Uruchomił stare struktury obwodowe, blokowe i domowe OPL, które świetnie zdawały egzamin we wrześniu 1939 r. Organizował pomoc bezdomnym, których liczba stare rosła. 17 sierpnia 1944 r. powołał Obwodowe i Domowe Komitety Samopomocy. Dbały one o czystość, organizowały wspólne kuchnie, rozdawnictwo żywności i czuwały nad dostępem do wody w studniach artezyjskich. 26 sierpnia opuścił Starówkę i udał się kanałami do Śródmieścia. Po 8 września 1944 r. zobligowany do organizowania wymarszu części ludności z Warszawy, głównie matek z dziećmi, starców i chorych. Był to smutny obowiązek wpływający negatywnie na morale walczących. Jako Prezydent walczącej Warszawy zwrócił się o pomoc do swoich odpowiedników w Nowym Jorku i Londynie, jednak odpowiedź przyszła dopiero pod koniec Powstania. Swoją funkcję pełnił do kapitulacji 2 października 1944.

Opuścił Warszawę wraz z ludnością cywilną 7 października 1944.

Od połowy 1945 r. jako Naczelnik Wydziału pracował w Departamencie Samorządowym Ministerstwa Administracji Publicznej. Jako przedstawiciel ministerstwa znalazł się w Specjalnej Komisji do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. W 1947 r. został Głównym Inspektorem ds. Samorządowych, a w 1949 r. wicedyrektorem Biura Zarządu Centralnego Ministerstwa Administracji Publicznej (od 1950 r. Ministerstwa Gospodarki Komunalnej). W końcu 1949 r. przeniesiony został do Centralnego Biura Projektów Budownictwa Miejskiego, gdzie był stale degradowany aż do zwolnienia z pracy we wrześniu 1951 r. 8 grudnia 1951 r. został aresztowany i wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy 10 lutego 1953 r. w trybie niejawnym, skazany na karę śmierci na podstawie art.2 Dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 r. 18 sierpnia 1953 r. sąd zamienił karę śmierci na karę dożywotniego więzienia. Na mocy amnestii z kwietnia 1956 r. kara została zmniejszona do 12 lat. Dopiero w maju 1956 r. został zwolniony z ciężkiego więzienia we Wrocławiu. Sprawa wracała do sądów jeszcze dwukrotnie. 28 lutego 1957 r. sąd orzekł: "Uniewinnienie Marcelego Porowskiego od hańbiącego zarzutu popełnienia na stanowisku Delegata Rządu na m.st. Warszawę zbrodni kolaboracji i ludobójstwa jest jednocześnie jego rehabilitacją w tym zakresie". Wkrótce też schorowanego Porowskiego zaliczono do II grupy inwalidzkiej, a w 1957 r. przyznano mu skromną rentę inwalidzką. Po wyjściu z więzienia nigdzie nie mógł zdobyć pracy. Zmarł w Warszawie, w nocy z 20 na 21 października 1963 roku.

Warszawa.

Warszawa, Cmentarz Powązkowski (Stare Powązki), kw. 221-V-14

Marian Marek Drozdowski : "Marceli Porowski. Prezydent Powstańczej Warszawy."