Krystyna Groszkowska

"Skrzyp", "Ela"

sanitariuszka i łączniczka

strzelec

Warszawa

Janusz - Maria z domu Komicz

Jedyna córka Janusza Groszkowskiego - inżyniera radioelektronika, profesora Politechniki Warszawskiej. Dzieciństwo spędziła w domu rodzinnym. We wrześniu 1939 wraz z rodzicami ewakuowana na południe Polski. Rodzina udała się do Lwowa, gdzie ojciec wykładał na Politechnice Lwowskiej, a wiosną 1940, uciekając przed wywiezieniem w głąb Związku Radzieckiego, powróciła do Warszawy.

Od 1931 do 1939 uczęszczała do prywatnej szkoły powszechnej i gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny przy ul. Pięknej 24 w Warszawie. Jako "platerka" należała do 6. Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerek na terenie szkoły. Po powrocie do Warszawy w roku 1940 rozpoczęła indywidualną naukę na kompletach i uzyskała małą maturę. Następnie uczęszczała na tajne komplety Liceum Humanistycznego im. Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie, gdzie na wiosnę 1942 uzyskała świadectwo dojrzałości. Po maturze, latem 1942 zapisała się na Wydział Lekarski Tajnego Uniwersytetu Poznańskiego (Uniwersytet Ziem Zachodnich). Zapisy odbywały się w Instytucie Głuchoniemych przy Pl. Trzech Krzyży. Jak wspominała "świadectwo dojrzałości wydane na małym świstku papieru przez przełożoną liceum, Jadwigę Reutt zostało uznane za uprawniające do przyjęcia na studia wyższe. (...) Moje studia medyczne były zupełnym przypadkiem. W rodzinie nie było takiej tradycji – obowiązywała technika, a ja nigdy nie myślałam o zawodzie lekarza. Mając przy sobie świstek o zdanej maturze przechodziłam obok Instytutu Głuchoniemych – zobaczyłam niewielką kolejką, zapytałam „Co tu dają” – odpowiedź była, że zapisują na medycynę. Pomyślałam: „Kolejka nieduża, spróbuję”. Tak się zaczęła moja przygoda z medycyną, czego do dziś nie żałuję. Komplety tajnego nauczania medycyny do chwili wybuchu powstania odbywały się w prywatnych lokalach, gdzie gromadziło się około dziewięciu osób, wraz z wykładowcą. Niejednokrotnie lokale te były obserwowane przez Niemców, lub podlegały rewizji. W momencie zbliżania się Niemców, obecna na kompletach młodzież pozorowała wesołą zabawę (tańce przy adapterze, spożywanie posiłków, picie alkoholu). W tej sytuacji Niemcy często rezygnowali z przeprowadzania rewizji i aresztowania, a kiedyś rzucili pod naszym adresem obelgę „Polnische Schweine”. Wykładowcy, których nazwiska pamiętam, to: prof. A. Krauze – chemik z Poznania, prof. W. Kapuściński – fizyk z Warszawy, doc. J Bowkiewicz – embriolog i histolog oraz dr J. Górski – anatom prawidłowy z Warszawy. Prosektorium zorganizowane było na terenie Szpitala Ujazdowskiego, gdzie uczyliśmy się razem z uczniami Szkoły Sanitarnej doc. J Zaorskiego. Sekcjonowane były najczęściej zwłoki żołnierzy z frontu wschodniego. Równocześnie z wykładami odbywały się zebrania konspiracyjne, szkolenia wojskowe, sanitarne i inne. Studenci brali czynny udział w akcjach przeciwko Niemcom, narażając niejednokrotnie własne życie. Koledzy, którzy byli ze mną na kompletach i o których wiem, że ukończyli Wydział Lekarski to m.in. Wanda Kazanowska – później profesor Akademii Medycznej w Białymstoku i Jerzy Staszewski – później docent Instytutu Onkologii w Gliwicach. Dwóch kolegów zginęło w akcji przeciwko okupantowi – jeden z nich nazywał się Ludwik Nirnzee. Koleżanki Jadwiga Hilki (od paru lat nie żyje) Katarzyna Jakimowicz – nie ukończyły medycyny. Kolega Przemysław Górecki w okresie Powstania Warszawskiego był jednym z organizatorów harcerskiej poczty polowej, a potem wyjechał za granicę. Do chwili wybuchu powstania zaliczyłam dwa lata studiów – bez zdanych egzaminów, obowiązujących na drugim roku."

Od 1941 należała do Związku Walki Zbrojnej. Z chwilą wybuchu powstania została przydzielona do Punktu Ratowniczo-Sanitarnego WSK II Rejon, I Obwód "Radwan" (Śródmieście)

Wybuch Powstania zastał ją przy Placu Żelaznej Bramy, gdzie została skierowana przez władze konspiracyjne. Do wyznaczonego punktu przy ul. Polnej 34 (w pobliżu dawnej cukierni G. Lardelli) dotarła dopiero 2 sierpnia w godzinach wieczornych. Jedną noc spędziła w szkole przy ul. Pięknej 24.

Armia Krajowa - I Obwód "Radwan" (Śródmieście) - Podobwód "Sławbor" (Śródmieście-Południe) - odcinek wschodni "Bogumił" - poczet dowódcy - WSK (Wojskowa Służba Kobiet). Na Mokotowie w Grupie Artyleryjskiej "Granat". Początkowo pełniła służbę w punkcie sanitarnym Polna 34, z którego po udzieleniu rannym pierwszej pomocy, transportowała ich do szpitala polowego przy ul. Śniadeckich 17. Punkt Polna 34 w krótkim czasie przestał istnieć w wyniku zniszczenia przez niemieckie czołgi, podobnie jak zbombardowany szpital na Śniadeckich, wobec czego w następnych dniach Powstania pracowała w szpitalu przy ul. Marszałkowskiej 71*, którego komendantem był por. lek. Mak-Glass, a siostrą przełożoną – siostra Walentyna.

Śródmieście Północ - kanały - Mokotów

Z chwilą kapitulacji Mokotowa, 27.09.1944 wyszła z Warszawy z ludnością cywilną w kierunku Pruszkowa. W Piastowie wraz ze swym przyszłym mężem Władysławem udało jej się zbiec. Zatrzymali się u rodziny w Gołąbkach. 10.10.1944 wzięli ślub w kościele w Piastowie. W lutym 1945 powróciła do Warszawy i zapisała się na drugi rok studiów Wydziału Lekarskiego UW.

Lekarz- ginekolog. W 1949 uzyskała absolutorium. W roku 1950 urodziła córkę, a trzy lata później syna. W 1951 uzyskała dyplom lekarza wydany przez Akademię Medyczną. W 1951, nakazem pracy została skierowana do Instytutu Radowego (obecnie Onkologii) im. Marii Skłodowskiej-Curie, przy ulicy Wawelskiej 15 w Warszawie, gdzie pracowała bez przerwy do 1985. Uzyskała II stopień specjalizacji z onkologii, I stopień z radioterapii, położnictwa i ginekologii. Ukończyła kurs cytologiczny. Dwukrotnie wyjeżdżała na szkolenia w zakresie radioterapii i ultrasonografii do Anglii, poza tym do Jugosławii i Bułgarii. Otrzymała kilka nagród Min. Zdrowia i PAN. Stopień doktora nauk medycznych uzyskała w 1965. Adiunkt Kliniki Ginekologicznej Polskiego Instytutu Onkologicznego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie. Pracowała ponadto w Poradni Onkologicznej Warszawa-Śródmieście oraz w Spółdzielni Lekarzy Specjalistów „Zdrowie”. Po przejściu na emeryturę pracuje do tej pory w Spółce Lekarskiej przy ul. Grzybowskiej 16/22 oraz Spółdzielni Zdrowie przy ul. Żurawiej 24 a.

Krystyna Groszkowska - Łukawska - w październiku 1944 r. wyszła za mąż za studenta architektury, kolegę z dzieciństwa i konspiracji Władysława Łukawskiego ps. "Lipiec".

Krzyż Armii Krajowej, Warszawski Krzyż Powstańczy, Krzyż Partyzancki, Medal Wojska, Medal Zwycięstwa i Wolności, Medal Za Warszawę

Cmentarz Powązkowski w Warszawie (Stare Powązki)

Około 10 września 1944, razem z patrolem harcerskiej poczty polowej Krystyna Groszkowska "Eka Skrzyp" udała się w charakterze sanitariuszki kanałami ze Śródmieścia na Mokotów. Do kanału weszła nad ranem włazem przy ul. Mącznej na Czerniakowie. W czasie wędrówki pod ulicą Górnośląską, (na obszarze której stacjonowali Niemcy), nieprzyjaciel wrzucił granaty do włazu, zasypując kanał. Zginęło wówczas kilka osób, a wiele odniosło rany. Akcja ratownicza trwała bardzo długo, ponieważ duże trudności sprawiało udrożnienie kanału. Po sześciu godzinach grupa powstańców wyszła przy ul. Wiktorskiej na Mokotowie, w pobliżu niemieckich warsztatów samochodowych „F. Bosch”. W miejscu tym znaleźli się omyłkowo i czołgając się pod ostrzałem niemieckiego czołgu, schronili się za budynki warsztatów. Na terenie Mokotowa Krystyna Groszkowska została przydzielona do grupy artyleryjskiej Granat pułku Baszta AK. W zależności od potrzeb pełniła tam funkcję sanitariuszki lub łączniczki.

MPW-baza uczestników PW, MPW-zbiory: P/8681 - fotokopia świadectwa wystawionego na pseudonim "Ela Skrzyp" (Krystyna Groszkowska) przez komendanta szpitala polowego przy ul. Marszałkowskiej 71, z dn. 05.09.1944; "Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego – Powstanie Warszawskie i medycyna", wydanie II, Warszawa 2003 r. oraz Bożena Urbanek "Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim w 1944r." Warszawa 1988. PWN. Witold Iwańczak: "Pogromca rakiet" - wspomnienie o Januszu Groszkowskim. E. Ajewski - "Mokotów walczy", t. 5 - biogramy, str. 213 - tamże: biogram: Krystyna Łukawska