Józef Roman

"Ziuk"

dowódca kompanii

kapitan służby stałej artylerii

Chełm Lubelski

Franciszek - Katarzyna z domu Kowalczyk

Wychowywał się i kształcił w Kowlu na Wołyniu, gdzie otrzymał świadectwo dojrzałości.

W 1936 roku ukończył Szkołę Podchorążych Artylerii w Toruniu i został skierowany do 13 Kresowego Pułku Artylerii Lekkiej w Równem. Od 1938 roku służył w 1 Dywizjonie Pomiarów Artylerii w Toruniu, gdzie zastał go wybuch II wojny światowej.

W kampanii wrześniowej 1939 roku walczył jako dowódca plutonu topograficzno-ogniowego 4 baterii pomiarów artylerii, będącej w dyspozycji dowódcy artylerii Armii „Pomorze”. Szlak bojowy rozpoczął na południowym skraju Borów Tucholskich. Przez Bydgoszcz, Włocławek doszedł z Armią „Pomorze” do ujścia Bzury do Wisły. Po rozbiciu Armii “Pomorze” uciekł z niemieckiego kotła w rejonie Iławy. W połowie października dotarł do Warszawy i nawiązał kontakt z tworzącą się konspiracją niepodległościową.

Komenda Główna Armii Krajowej - Oddział II (Informacyjno-Wywiadowczy). W październiku 1939 roku nawiązał pierwsze kontakty konspiracyjne w kręgach związanych z płk. Stanisławem Tatarem. W połowie 1940 roku zorganizował na polecenie Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej placówkę wywiadowczą w Puławach. W lipcu 1941 został oddelegowany do pracy konspiracyjnej na Wołyniu. Do końca 1943 roku pełnił tam funkcję szefa Ekspozytury Wywiadowczej Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, a potem Armii Krajowej. Do jego największych osiągnięć wywiadowczych należało pozyskanie do współpracy Fritza Grabego, a wywiad wschodni, w ramach którego działał, był jednym z najbardziej skutecznych w wywiadzie ZWZ-AK. Po otrzymaniu rozkazu likwidacji Ekspozytury, przeniósł się do Warszawy. Od marca do lipca 1944 roku był szefem tzw. Besty, [Biuro Studiów -„Besta”], komórki ”Lombardu„ ukierunkowanej na tereny wschodnie. Komórka ta zbierała i przekazywała informacje wywiadowcze z własnych skrzynek do skrzynek przełożonych. Z materiałów tych sporządzano raporty sytuacyjne na potrzeby Armii Krajowej.

Okręg Warszawski Armii Krajowej - I Obwód "Radwan" - Podobwód "Sławbor" - odcinek wschodni "Bogumił" - batalion "Miłosz" - 2. kompania - dowódca.

Śródmieście Południe. Kpt. Józef Roman "Ziuk" po wybuchu Powstania dołączył do grupy oficerów wydziału artylerii Komendy Głównej AK. Walczył w zgrupowaniu Śródmieście Południe (“Sławbor”), w rejonie gmachu Sejmu i ulicy Wiejskiej, broniąc przez dwa miesiące południowego Śródmieścia. Brał udział w natarciu na Gimnazjum Królowej Jadwigi przy Placu Trzech Krzyży, gdzie stacjonowali Niemcy, a następnie w działaniach wzdłuż Alej Ujazdowskich i Wiejskiej do ulic: Matejki i Piusa. Jako dowódca plutonu odpierał atak z Izby Przemysłowo - Handlowej, poprzedzony natarciem dwóch "goliatów" na placówkę przy ul. Wiejskiej 11. Jego kompania (nazwa wywodziła się o pseudonimu dowódcy - "Ziuk”), wchodząca w skład batalionu “Miłosz” wyparła Niemców z ich pozycji w rejonie Izby Przemysłowo-Handlowej, Sejmu i Parku Ujazdowskiego. Jako dowódca kompanii kierował działaniami w celu zdobycia i utrzymania terenu między ulicami Matejki i Piusa. Ranny w dniu 14 sierpnia nie wyłączył się z walki. Kompania “Ziuk”, którą w dalszym ciągu dowodził, wraz kompaniami “Bradla” i “Redy” zdobyła i utrzymała do końca Powstania rejon ul. Wiejskiej, Placu Trzech Krzyży i ul. Książęcej aż do kapitulacji.

W czasie walk został ranny 14.08.1944 r. na ul. Wiejskiej.

Po kapitulacji wyszedł z Warszawy do niewoli, jednak w Ożarowie wraz z grupą kilku innych oficerów AK udało mu się zbiec z kolumny jenieckiej, a następnie kontynuować działalność konspiracyjną (jako szef II Oddziału Komendy Obszaru Zachodniego AK).

Po zakończeniu wojny wyjechał na Pomorze Zachodnie, gdzie podjął pracę w Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Szczecinie. Ujawnił się we wrześniu 1945 roku i rozpoczął służbę w 12 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego. W październiku 1946 został majorem. Zajmował się m.in sprawami parcelacyjno-osadniczymi. W listopadzie 1949 zwolniony z wojska w ramach nagonki antyakowskiej w MON, w maju 1950 aresztowany pod bezpodstawnym zarzutem działalności w nielegalnej organizacji wojskowej Stanisława Tatara. Skazany na dożywotnie więzienie. Zwolniony w 1956 roku, zrehabilitowany. Do służby wojskowej już nie powrócił. Pracował w gospodarce komunalnej Urzędu Wojewódzkiego i w administracji dwóch szczecińskich wyższych uczelni. Powołał Klub Powstańców Warszawskich i Żołnierzy Kresowych AK. Z jego inicjatywy w Bazylice Katedralnej w Szczecinie utworzono Kaplice Armii Krajowej, dwóm statkom PZM nadano imiona “Powstaniec Warszawski” i “Grot-Rowecki”, zaś dwie szczecińskie szkoły otrzymały imiona „Armii Krajowej” i „Bohaterów Powstania Warszawskiego”. W rezerwie otrzymał awanse na podpułkownika, a następnie pułkownika WP. Autor wspomnień: „Z utraconego Wołynia do odzyskanego Szczecina" (1995), “Moja działalność w AK” (1997), “Wspomnienia”(1998). Jego prace zostały nagrodzone w konkursie Szczecińskiego Towarzystwa Kultury “Dzieje szczecińskich rodzin XX wieku”.

podporucznik (1936) - kapitan - zweryfikowany jesienią 1945 - major (12 października 1946)

Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami, Krzyż Armii Krajowej, Medal Wojska (czterokrotnie), Warszawski Krzyż Powstańczy

Szczecin

Pochowany został na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie, kwatera 21a.

Jak napisała p. Ewa Roman-Kobylińska w przesłanym do nas uzupełnieniu, jej ojciec 30 lipca 1944 roku spotkał w Radości sowiecką kolumnę pancerną, licząca 50 czołgów. Podejrzewając ich gotowość do natarcia na Warszawę, niezwłocznie udał się do stolicy i zameldował przełożonym o tym fakcie. Następnego dnia, 31 lipca 1944 zapadła decyzja o wybuchu Powstaniu. Decyzje tę generał "Bór" Komorowski podjął w oparciu o meldunek pułkownika Antoniego Chruściela “Montera”, który informował, że: “sowieckie czołgi są już pod Pragą, a Radość i Miłosna zostały zajęte przez wojska sowieckie”. Walkę o Warszawę należało więc zdaniem generała, rozpocząć bezzwłocznie.

Muzeum Powstania Warszawskiego, baza uczestników PW, materiały z archiwum rodzinnego p. Ewy Roman-Kobylińskiej, córki kpt. „Ziuka”, w tym opinia prof. Ciechanowskiego (pdf) o książce Józefa Romana „Moja działalność w AK" (zobacz: Jan Ciechanowski, Józef Roman („Ziuk”) o Powstaniu Warszawskim i Armii Krajowej, źr. E. Roman-Kobylińska, archiwum prywatne). Ilustracje: prezentowane w biogramie fotografie portretowe oraz zdjęcie z okresu Powstania pochodzą ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego, pozostałe zdjęcia/skany udostępniła p. Ewa Roman-Kobylińska, córka Powstańca.