Jerzy Wiszniewski

"Poleski"

intendent szpitala

Kolumna: 172 Miejsce: 67

podporucznik rezerwy łączności

Eugeniusz - Janina z domu Michałowska

W roku szkolnym 1918/19, po zdaniu egzaminu wstępnego został przyjęty do klasy trzeciej Gimnazjum Podlaskiego. Po podziale szkoły został uczniem Gimnazjum Przyrodniczego im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego. 26 maja 1924 r. uzyskał piątkowe świadectwo dojrzałości, za wyjątkiem oceny dobrej z rysunków. Piętnastoletni maturzysta miał poważne trudności z dostaniem się na Uniwersytet Warszawski z powodu zbyt młodego wieku. Studiował nauki przyrodnicze, specjalizując się w zoologii pod kierunkiem K. Janickiego. Ukończył je w 1929 r. ze specjalnością zoologa-limnologa, zdając równocześnie państwowy egzamin dla nauczycieli szkół średnich.

Po uzyskaniu dyplomu odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Łączności.

Od 1929 r. był organizatorem i uczestnikiem licznych limnologicznych ekspedycji naukowych. Jesienią 1930 r. został asystentem, a następnie starszym asystentem profesora Alfreda Latyńskiego w Stacji Hydrobiologicznej nad jeziorem Wigry. W 1932 r. na podstawie rozprawy o wrotkach okolic Warszawy, wykonanej również pod kierunkiem K. Janickiego, dwudziestoczteroletni Jerzy Wiszniewski uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim stopień doktora filozofii w zakresie zoologii. W czasie pracy w Stacji wigierskiej poznał swoją przyszłą żonę Aleksandrę. Stąd organizował rekonesansowe wyprawy naukowe na Polesie. Na wilgotnych brzegach jeziora Wigry odkrył zespół drobnych organizmów wodnych zasiedlających przestrzenie pomiędzy ziarnami piasku. Nadał temu zespołowi nazwę psammon i wprowadził ten termin do nauki światowej. Dokonał również wielu odkryć naukowych, dotyczących m.in. żyzności wody i jej astatyzmu termicznego, przekraczającego 20°C. Wprowadził szereg nowych pojęć, m.in.: psammolitoral, hydropsammon, limno- i halipsammon. Odkrycia te, jak pisze G. Brzęk w "Słowniku biologów polskich", stały się rewelacją w nauce światowej. Był wybitnym znawcą fauny wrotków, na terenie Polski odkrył kilkadziesiąt ich gatunków, w tym nowe rodzaje i gatunki pasożytnicze. W jeziorze Wołłosowo na terenie obecnej Białorusi odkrył 3 reliktowe gatunki skorupiaków (Pantoporeia affinis, Mysis oculata relicta i Calanus macrurus), co stało się rewelacją w świecie naukowym. Własną teorią uzasadnił genezę ich występowania. Był autorem szeregu prac naukowych, w tym fundamentalnej Fauny wrotków Polski (1933) oraz Recherches écologiques sur le psammon (1934) oraz wielu artykułów w krajowych i zagranicznych czasopismach naukowych. Przedstawiał je również w referatach wygłoszonych na Kongresach Limnologicznych w Amsterdamie (1932). Belgradzie (1934) i Paryżu (1937). Wiosną 1935 r. zakończył pracę w Stacji wigierskiej i od nowego roku akademickiego prowadził wykłady w katedrze zoologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Badania naukowe prowadził także w ramach prac badawczych Warszawskiego Towarzystwa Naukowego. W 1936 r. habilitował się na UW na docenta zoologii. Stanisław Kozarski, studiujący wówczas leśnictwo na SGGW, wspominał niezwykłą jasność i precyzję wykładów prowadzonych przez docenta Wiszniewskiego, oraz serdeczny stosunek do studentów. Kilka lat po ukończeniu studiów został mężem jego ciotecznej siostry Ireny Michałowskiej. W 1937 r. zorganizował Poleską Stację Hydrobiologiczną w Pińsku i w 1938 r., po zakończeniu pracy dydaktycznej na SGGW, został jej kierownikiem. Nawiązał wówczas współpracę w krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Zaczął przyjmować studentów z Warszawy i Wilna pragnących napisać prace magisterskie z zakresu hydrobiologii. Pełnił również funkcję delegata Państwowej Rady Ochrony Przyrody na powiaty piński i łuniniecki.

Po wybuchu wojny starał się zapewnić warunki egzystencji tym wszystkim, których wypadki wojenne zapędziły w tamte strony. Część osób została zaangażowana w charakterze pracowników Stacji, część była prywatnymi gośćmi państwa Wiszniewskich. Wiosną 1940 r. musiał opuścić swą ukochaną placówkę, ponieważ jako oficer rezerwy WP był poszukiwany przez NKWD. Ukrywał się, wraz z żoną i córką, początkowo na wsi poleskiej, a później we Lwowie, gdzie pracował jako palacz w gmachu Politechniki Lwowskiej. W chwilach wolnych od ciężkiej pracy fizycznej opracowywał swe poleskie zbiory. Po kilkunastomiesięcznym pobycie został powiadomiony przez byłego laboranta, znającego jego lwowski adres, że sowiecki kierownik Stacji gwarantuje mu bezpieczeństwo i zatrudnienie. Wiszniewski zaryzykował i przyjął propozycję. W czerwcu 1941 r. Polesie zajęli Niemcy i natychmiast usunęli go ze Stacji. Wynajął wówczas mieszkanie na peryferiach Pińska i zakonspirowawszy się pracował naukowo. Wówczas ukończył obszerną syntezę fauny wrotków Polski, charakterystykę limnologiczną i rybacką Polesia, nomenklaturę i bibliografię wrotków oraz własną typologię polskich jezior. Gdy jednak krąg aresztowań zacieśniał się wokół jego osoby, w czerwcu 1944 r. wyjechał wraz z rodziną do Warszawy. Głównym bagażem była walizka pełna rękopisów prac naukowych. Część z nich zdeponował u rodziny w Krakowie.

W Warszawie, żyjąc w nadzwyczaj skromnych warunkach, nawiązał kontakt z miejscowymi strukturami Armii Krajowej, przybierając pseudonim "Poleski”, jako wykładowca współpracował także z Tajnym Uniwersytetem Warszawskim. Wkrótce został ostrzeżony przez wywiad AK, iż umieszczony jest na liście osób poszukiwanych przez Gestapo. Spowodowali to prawdopodobnie niemieccy hydrobiologowie po otrzymaniu listu Wiszniewskiego z prośbą o skreślenie go z listy członków, zdominowanego przez nich, Międzynarodowego Towarzystwa Limnologicznego.

"Bakcyl" (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej) - Grupa "Północ" - zgrupowanie "Róg" - batalion NOW-AK "Gustaw" - sanitariat.

Stare Miasto. W czasie Powstania Warszawskiego por. "Poleski”, nie mogąc dotrzeć do własnej formacji, dołączył do batalionu NOW-AK "Gustaw” walczącego na Starym Mieście. Był projektantem i budowniczym barykady na ulicy Kilińskiego, uznawanej w literaturze za jedną z najlepszych. 8 sierpnia został mianowany intendentem szpitala w klasztorze Sióstr Sakramentek na Rynku Nowego Miasta. Tam zaprzyjaźnił się z jego komendantem dr. "Morwą” (Tadeusz Podgórski).

Ranny 13.08.1944 r. na ul. Kilińskiego podczas eksplozji zdobycznego niemieckiego "ciężkiego nosiciela ładunków" (Sd.Kfz. 301 Ausf. C - Schwere Ladungsträger B-IV Borgward).

Poległ na ul. Kilińskiego pod gruzami kamienicy nr 1/3 mieszczącej kwatery i szpital batalionu "Gustaw". Niemiecki samolot rzucił ładunek bomb, których wybuch podciął fronton budynku, co w konsekwencji spowodowało zawalenie się całego gmachu. Nie przyniosła efektu natychmiastowa akcja ratownicza prowadzona pod kierownictwem doktora "Morwy”. Pomimo intensywnych poszukiwań w czasie ekshumacji prowadzonych po zakończeniu wojny doczesnych szczątków docenta Jerzego Wiszniewskiego nie odnaleziono. W kilka lat po wojnie jego córka, dr n. med. Ewa Bizoń, poleciła wykuć na grobowcu rodzinnym Wiszniewskich na Cmentarzu Centralnym w Siedlcach pamiątkowy napis "doc. dr Jerzy Wiszniewski - zginął w Powstaniu Warszawskim 29.VIII.1944 r., przeżywszy 35 lat". Wiosną 2007 r. grobowiec okradziono z metalowych łańcuchów. Nazwisko jego umieszczono na tablicach poległych wychowanków "Żółkiewskiego” i poległych pracowników Uniwersytetu Warszawskiego na gmachu Instytutu Historii UW. Profesor Marian Gieysztor zadedykował pośmiertnie docentowi Wiszniewskiemu nowy gatunek wrotka - Migrodalyella wiszniewskii.

Muzeum Powstania Warszawskiego, Baza ewidencyjna uczestników PW, nota biograficzna na 100-lecie urodzin autorstwa dr. AleksanderaT. Bieguńskiego (w:) Prace Archiwalno-Konserwatorskie, Zeszyt 16, Siedlce 2008, s. 249-252, udostępniło środowisko żołnierzy "Gustwa-Harnasia", p. Ewa Suszyńska

Prawidłowa data śmierci - 26.08.1944 (potwierdza ją Środowisko B. Żołnierzy Batalionów Gustaw - Harnaś na podstawie relacji dr Przyłuskiego, który był podczas bombardowania w tej samej piwnicy oraz rodzina - informacja wnuczki, p. Katarzyny Bizoń). Data śmierci 29.08 podana na grobowcu rodzinnym jest błędna.