Janina Krzyżanowska

"Doktor Josek"

komendant szpitala

kapitan - lekarz

266 / Obszar

Piotrków Trybunalski

Bronisław - Stefania z domu Wesołowska

Maturę uzyskała w Ostrowi Mazowieckiej w 1925 r. Następnie ukończyła Wydział Stomatologiczny Uniwersytetu Warszawskiego, lekarz stomatolog, dyplom 1929 r.

Po studiach pracowała jako lekarz stomatolog państwowej służby zdrowia - kolejno: w Bydgoszczy, Tarnopolu i w Warszawie. W stolicy od 1938 r. pracowała w Akademii Stomatologicznej oraz w 1. Szpitalu Okręgowym im. marszałka Józefa Piłsudskiego (Al. Niepodległości 218 róg 6-ego Sierpnia)

Podczas obrony stolicy była lekarzem w 1. Szpitalu Okręgowym, a po jego zbombardowaniu została ewakuowana wraz z rannymi do szpitala na Uniwersytecie Warszawskim prowadzonego przez prof. Edwarda Lotha, następnie - po zniszczeniu go przez bomby - ewakuowała się z grupą rannych do Szkoły Powszechnej przy Alei Szucha. Placówką tą kierowała samodzielnie, przy pomocy dr Stanisława Kmity (późniejszy profesor laryngologii) oraz pielęgniarki Magdaleny Suszczyńskiej. Po spaleniu i tego szpitalika - zorganizowała przeniesienie ocalałych rannych do podziemi Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Alei Szucha 25 (w latach okupacji siedziba Komendanta Policji Bezpieczeństwa i SD - potocznie nazywana komendą Gestapo). Podczas przenoszenia rannych została ranna w nogę, jednak w szpitalu pozostała do kapitulacji Warszawy.

W konspiracji od października 1939 roku - żołnierz Służby Zwycięstwu Polski (przekształconej 13.11.1939 r. w Związek Walki Zbrojnej). Zaprzysiężona wraz z Wandą z Klimaszewskich Fillerową, Jadwigą Szyllingową, Magdaleną z Łopińskich Suszczyńską i Marianną z Wesołowskich Bołtuciową w swoim mieszkanku przy Alei Niepodległości 216 przez komendanta SZP gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, ps. "Doktor", który w tym mieszkaniu ukrywał się po kapitulacji stolicy. W listopadzie przydzielona do Oddziału V-k (łączność konspiracyjna) KG ZWZ jako kurierka. Podlegała bezpośrednio szefowej Oddziału V-k "Bronce" Janinie Karaś, która już w listopadzie wysłała ją w pierwszą trasę. Razem z Magdaleną Suszczyńską wyjechała do Lwowa do prof. Bartla, gen. Andersa, gen. Januszajtisa z poleceniem od "Doktora” zorganizowania na terenie okupacji sowieckiej zawiązków ZWZ. W drodze powrotnej przeprowadziła przez "zieloną granicę" żonę płk. Antoniego Sanojcy ps. "Kortum" (późniejszy szef Oddziału I KG ZWZ - AK). W następnych miesiącach jeździła jako kurier Komendy Głównej ZWZ do Wilna, Mińska Litewskiego i Smoleńska. Jej mieszkanie w Alei Niepodległości 216 było lokalem kontaktowym KG ZWZ - AK, oddanym do dyspozycji komendanta głównego gen. "Grota" Roweckiego. Kontakt utrzymywany był przez jego adiutanta kpt. "Szymona" (Ryszard Jamontt-Krzywicki). W latach 1941-42 utrzymywała także kontakty z "bazą wileńską" wydzielonej organizacji dywersyjnej "Wachlarz". Na początku 1943 r. została aresztowana przez Gestapo. Przeszła szereg ciężkich przesłuchań. Wielokrotnie bita i przesłuchiwana w al. Szucha nie przyznała się do współpracy z podziemiem. Po konfrontacji z nieznanym jej więźniem nazwiskiem Marzysz, który twierdził, że widział ją na terenie Mińska Litewskiego, została skazana przez sąd doraźny Gestapo na karę śmierci za współpracę z podziemiem ... komunistycznym. Więziona na Pawiaku szybko nawiązała kontakty z tamtejszą organizacją konspiracyjną. Początkowo pracowała w "czarnej pralni", gdzie nawiązała kontakty z oddziałem męskim, następnie pracowała w kolumnie sanitarnej, dzięki czemu mogła roznosić grypsy i utrzymywać kontakty pomiędzy męskim Pawiakiem a Serbią (oddział kobiecy). W tym czasie śledztwo w jej sprawie dobiegało końca. Gestapo planowało przewiezienie jej do Wilna i Mińska Litewskiego na konfrontację. Rodzinie udało się dotrzeć do referenta prowadzącego jej sprawę i za ogromną łapówkę wykupić skazaną (część pieniędzy przekazała KG AK - część rodzina). W grudniu 1943 r. z grupą Żydówek wywieziona z Pawiaka na egzekucję w ruiny getta i wypuszczona na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej. Po odzyskaniu wolności wyjechała pod Warszawę, gdzie ukrywała się pod nazwiskiem Irena Maliszewska. Powróciła do służby - tym razem w sanitariacie - prowadząc w Obwodzie AK "Głuszec" (Grójec) szkolenia sanitarne. Po pewnym czasie powróciła do stolicy, gdzie w Bursie dla Chłopców przy ul. Widok 7 szkoliła przyszłe sanitariuszki Podokręgu "Struga" (Obszar Warszawski Armii Krajowej - Podokręg Wschodni - komendant płk. "Szeliga" - Hieronim Suszczyński).

Irena Maliszewska

Warszawa ul. Filtrowa

Obszar Warszawski Armii Krajowej - Podokręg Wschodni "Struga" - komendant szpitala zapasowego ”Struga” przy ul. Widok 7, przeniesionego do Hotelu ”Terminus” na ul. Chmielnej 28. Podległość po wybuchu walk - "Bakcyl" (Sanitariat Okręgu Warszawskiego AK)

Śródmieście Północ. Rozkazem komendanta Obszaru Warszawskiego AK gen. "Łaszcza" (Albin Skroczyński) z dniem 1 sierpnia 1944 r. mianowana komendantem szpitala zapasowego przy ul. Widok 7 i oddana do dyspozycji komendanta Okręgu Warszawskiego AK płk. "Montera" (Antoni Chruściel) z bezpośrednią podległością szefowi sanitarnemu Okręgu płk. "Bakcylowi" (dr Henryk Lenk). Wybuch Powstania zastał ją wraz z personelem sanitarnym przy ul. Widok 7. Po sześciu dniach, na skutek przepełnienia rannymi i brakiem wolnych miejsc, przeniosła szpital do Hotelu "Terminus" na ul. Chmielną 28 (teren działania IV zgrupowania "Gurt"). W drugiej połowie sierpnia ciągłe bombardowania i ostrzał artyleryjski wymusiły ewakuację części rannych i personelu medycznego na druga stronę Al. Jerozolimskich. Likwidacji uległo kilka szpitali, do Śródmieścia Południe przeszła część personelu z profesorami Zaorskim i Trawinskim. W związku z brakiem lekarzy objęła dodatkowo cały szpital polowy zorganizowany w dawnej Klinice Położniczo-Chirurgicznej dr Henryka Webera przy ul. Chmielnej 34. Ciężej rannych ewakuowano do Śródmieścia Południe, z resztą rannych i nielicznym personelem pozostała na Chmielnej do dnia kapitulacji.

Niewola niemiecka - jeniec Stalagu IV-B/H Zeithain (podobóz Stalagu IV-B Mühlberg). Pracowała jako lekarz na najcięższym X oddziale razem z dr Kazimierzem Głowackim, ps. "Dzik".

299253

Po wyzwoleniu, wraz z por. Wiktorem Tokarskim powróciła do kraju na czele pierwszej grupy rannych, chorych i dzieci. Z Warszawy wyjechała do Gdańska, gdzie od 1945 pracowała przy odbudowie i organizacji pierwszej w Polsce Akademii Medycznej, kolejno jako starszy asystent, adiunkt, starszy wykładowca, kierownik kliniki do 1969 roku włącznie, kiedy to na skutek ciężkiej choroby serca przeszła na emeryturę. W 1950 r. ukończyła drugi fakultet, medycynę, w r. 1960 doktorat z medycyny. Od roku 1956 r. pracowała czynnie społecznie, przez 3 kadencje była przewodniczącą i wiceprzewodniczącą Gdańskiego Towarzystwa Stomatologicznego oraz przewodniczącą Okręgowej Sekcji Lekarskiej przy Związku Zawodowym Pracowników Służby Zdrowia.

Krzyż Walecznych, Krzyż Armii Krajowej, Krzyż Partyzancki, Warszawski Krzyż Powstańczy, Medal Za udział w wojnie obronnej 1939, Medal Za Warszawę 1939-1945.

Gdańsk. Pochowana na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku-Wrzeszczu.

1) Jerzy Krzyżanowski, Magda Krzyżanowska-Mierzewska, "Według ojca, według córki", Wydawnictwo WAB, 2010. - 2) Magdalena Bronisława Ochman, "Szpital na Chmielnej", w: "Wspomnienia pielęgniarek", Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1964 - 3) Magdalena Bronisława Ochman, "Zeithain", w: "Wspomnienia pielęgniarek", Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1964 - 4) Anna Czuperska-Śliwicka, "Cztery lata ostrego dyżuru – wspomnienia z Pawiaka 1940-1944". - 5) Krzysztof Tarka, "Generał Aleksander Krzyżanowski "Wilk”, Wydawnictwo Rytm, Warszawa 2000 - 6) B. Urbanek, "Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim 1944", Warszawa 1988, s. 83 - 7) M. Wiśniewska, M. Sikorska, "Szpitale powstańczej Warszawy", Warszawa 1991. - 8) W. Wiśniewski, "Psy Pana Boga", Poznań 2008 – relacja o. Tomasza Pawłowskiego, dominikanina, ps. "Jur", żołnierza Zgrupowania "Gurt" - 9) "Mój ojciec "Wilk". O Aleksandrze Krzyżanowskim, komendancie Okręgu Wileńskiego ZWZ-AK mówi jego córka, dziś senator RP, Rzeczpospolita nr 178, 31 lipca 2004. -10) http://lekarzepowstania.ayz.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=955&Itemid=107 - 11) Halina Jędrzejewska, "Lekarze Powstania Warszawskiego 1 VIII-2 X 1944", wyd. TLW 2006 - 12) Felicjan Majorkiewicz, "Lata chmurne, lata dumne", Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983,