Jan Mazurkiewicz

"Radosław"

dowódca zgrupowania / dzielnicy

Oficer służby stałej piechoty Wojska Polskiego: porucznik (1918), kapitan (1922), podpułkownik (13.IV.1943), pułkownik (2.X.1944), generał brygady (12.X.1980)

Lwów

Bazyli - Barbara Franciszka z domu Lebrand

Do Szkoły Powszechnej chodził w rodzinnym Złoczowie, następnie do VII Gimnazjum Państwowego we Lwowie.

Na początku I wojny światowej był członkiem Związku Strzeleckiego (ZS), z którego batalionem marszowym przybył 30 sierpnia 1914 do Krakowa. Po krótkich ćwiczeniach przeszedł do I Brygady Józefa Piłsudskiego, w której był żołnierzem 4. kompanii (d-ca por. Draget) I batalionu. Po jej odwrocie spod Dęblina został przydzielony do batalionu marszowego kpt. Berbeckiego i w ramach tego batalionu wziął udział w wielkiej bitwie pod Łoczówkiem, w czasie której 25.VII.1914 r. został ranny i wzięty do niewoli rosyjskiej. Uciekł z transportu i w 1915 r. powrócił do Legionów. Po odbyciu aresztu w 1916 r. został przez Austriaków zwolniony i wraz z 6. pp I Brygady Legionów stacjonował na Węgrzech. W bitwie kaniowskiej 11.V.1918 r. brał udział walcząc w szeregach 13. pp II Korpusu dowodzonego przez gen. Hallera. W 1918 r., w ramach POW (Polska Organizacja Wojskowa) osobiście kierował akcją wysadzania mostu kolejowego pod Popielnią. W latach 1918-1920, już jako porucznik Wojska Polskiego, odbywał służbę w 13. DP. W 1922 r. w stopniu kapitana opuścił służbę czynną, by powrócić do niej w roku 1927. Pełnił ją kolejno w 44. pp w Równem, w DOK III (Dowództwo Okręgu Korpusu - Grodno) i w DOK IX (Brześć) i następnie w 22. pp w Siedlcach. W latach 1938-1939 był wykładowcą taktyki piechoty w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie na kursach dowódców kompanii, a później batalionów. W sierpniu 1939 r. otrzymał przydział do Sztabu Głównego Grupy Operacyjnej Dywersji (Grupa "Zygmunt" powołana przez referat "U" Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego - późniejsza "Ekspozytura 2"), której działania dały się zauważyć na terenie portu gdańskiego i na Podhalu po zajęciu tych terenów przez Niemców.

Grupa Operacyjnej Dywersji "Zygmunt".

"Jan", "Sęp", "Socha", "Zagłoba", "Radosław".

W połowie września 1939 r., w Stanisławowie, podjął decyzję utworzenia Tajnej Organizacji Wojskowej (TOW). Po klęsce wrześniowej Komenda TOW została ulokowana w Budapeszcie. Po odmeldowaniu się u Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego w Paryżu, powrócił do Budapesztu, gdzie zajął się organizacją jednostek TOW na terenie okupowanego kraju. W tym czasie współpracował z płk. Adamem Krajewskim przy organizacji na Węgrzech bazy przerzutowej: Kraj - Budapeszt - Paryż. Dnia 24 czerwca 1940 r. powrócił do okupowanej Polski obejmując funkcję Komendanta Głównego TOW, samodzielnej organizacji bojowo-dywersyjnej działającej wg wytycznych ZWZ - AK (Związek Walki Zbrojnej, od 1942 r. Armia Krajowa). W marcu 1943 r. nastąpiło scalenie TOW z AK, a dokładnie z Kierownictwem Dywersji (Kedyw) Komendy Głównej AK. Major Mazurkiewicz został zastępcą płk. "Nila" Fieldorfa (awansowany 13 kwietnia 1943 r. do stopnia podpułkownika). Od 1 lutego 1944 r. objął (po odejściu "Nila") dowodzenie Kedywem KG AK.

Armia Krajowa - Kedyw KG AK - zgrupowanie "Radosław" - dowódca zgrupowania (1-11.VIII, - 27.VIII-2 X), w okresie 5-20 IX pełnił funkcję dowódcy Górnego Czerniakowa

Wraz z dowodzonym przez siebie zgrupowaniem przeszedł jego cały szlak bojowy: Wola (1-11.VIII), po rozbiciu lokalnych oddziałów III Obwodu Wola, od 1 sierpnia praktycznie dowodził obroną tej dzielnicy, przyjmując na siebie w kolejnych dniach uderzenia przybyłych z Wielkopolski oddziałów Wehrmachtu, SS i policji dowodzonych przez płk. Schmidta, SS Gruppenführera Reinefartha i SS-Standartenführera Dirlewangera. Stare Miasto - po ciężkim zranieniu w czasie przebijania się z Woli (11.VIII) przebywał w powstańczych szpitalach, początkowo u Jana Bożego, następnie w kamienicy Tyszkiewiczów na Krzywym Kole. Po interwencji oficerów u dowódcy Grupy "Północ", 27.VIII.1944 r. ponownie objął dowodzenie zgrupowaniem. W nocy 30/31.VIII dowodził główną grupą oddziałów staromiejskich w akcji przebicia do Śródmieścia. Po nieudanej akcji zorganizował odwrót swojej grupy kanałami (1/2.IX). Śródmieście Północ, Śródmieście Południe - 2-5.IX - przeprowadził reorganizację resztek zgrupowania. Górny Czerniaków - od 5.IX.1944 r. był dowódcą obrony tej dzielnicy. 15.IX.1944 r. na wschodni brzeg Wisły wysłał swego oficera łącznikowego mjr. "Kmitę" w celu nawiązania łączności z polskimi oddziałami 3. DP z 1. Armii gen. Zygmunta Berlinga. Wobec braku zdecydowanej pomocy ze strony "berlingowców", 20.IX.1944 r. nakazał swoim zdziesiątkowanym oddziałom opuszczenie Czerniakowa i przejście kanałami na Mokotów. Mokotów - 21-26.IX. - wyczerpane resztki oddziałów "Parasol" i "Czata 49" biorą udział w walkach. Wobec braku perspektyw obrony dzielnicy i złego zaopatrzenia, pułkownik, za zgodą dowództwa, nakazuje ewakuację swoich oddziałów kanałami do Śródmieścia. Śródmieście Południe - przygotowanie żołnierzy do opuszczenia Warszawy. Pułkownik pozostawia swoim żołnierzom wolną rękę; sami mogą zadecydować czy pójdą do niemieckiej niewoli, czy tez wyjdą z miasta z ludnością cywilną. Sam decyduje się na to ostatnie rozwiązanie opuszczając Warszawę z grupą oficerów swojego sztabu.

Ciężko ranny 11.VIII.1944 r. w głowę i nogi podczas ataku na Stawki, do 27.VIII.1944 r. przebywał w szpitalach i mieszkaniach prywatnych na terenie Starego Miasta, po czym wrócił na stanowisko dowódcy zgrupowania.

Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari IV klasy, Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari V klasy, Krzyż Niepodległości z Mieczami, Krzyż Walecznych (11-krotnie), Krzyż Armii Krajowej, Warszawski Krzyż Powstańczy (1981).

Starszy brat kapitana Franciszka Mazurkiewicza "Niebory", dowódcy baonu "Miotła", poległego 11.08.1944 r.

W dniu kapitulacji Powstania Warszawskiego (2.X.1944) "Radosław" został awansowany do stopnia pułkownika. Do niewoli nie poszedł - 3 października opuścił ruiny stolicy w towarzystwie ppłk. "Tura" (Stefan Tomków - oficer sztabu zgrupowania) i kpt. "Irmy" (Anna Mazurkiewicz, żona pułkownika). W następnych miesiącach kontynuował działalność konspiracyjną. Po rozwiązaniu Armii Krajowej (19.I.1945) działał w Delegaturze Sił Zbrojnych w Kraju dowodząc jej Okręgiem Centralnym.

Aresztowany 1 sierpnia 1945 r. przez UB, zwolniony we wrześniu 1945 r. dla przeprowadzenia akcji ujawnienia byłych żołnierzy AK. Stanął na czele "Komisji Likwidacyjnej b. AK" i 8 września 1945 r. wystąpił z apelem do byłych żołnierzy AK nawołującym ich do wyjścia z Podziemia. Po odezwie "Radosława" przed lokalnymi komisjami likwidacyjnymi ujawniło się ok. 50.000 żołnierzy, którzy złożyli broń w nadziei, że mogą wreszcie zacząć "nowe życie". W tym czasie powołał do życia Komitet Opieki Nad Grobami Poległych Żołnierzy Zgrupowania "Radosław". Był w stałym kontakcie ze swoimi dawnymi żołnierzami, którym pomagał odnaleźć się w trudnych powojennych latach. Jesienią 1945 r., po aresztowaniu i skazaniu na śmierć za rzekomą współpracę z Gestapo, byłego szefa wywiadu batalionu "Parasol", por. "Rayskiego"-Kunickiego, interweniował listownie u Bolesława Bieruta. Interwencja odniosła pożądany skutek i wkrótce "Rayski" wyszedł na wolność. Dla byłych żołnierzy baonu "Zośka", płk Mazurkiewicz zorganizował zimowy odpoczynek w Szklarskiej Porębie. Przy "Caritas" Marymont-Bielany zorganizował Koło Przyjaciół Bursy im. Gen. "Grota" - tam podjęto akcję pomocy sierotom po powstańcach warszawskich. Przez swoje rozległe kontakty starał się o zatrudnienie dla swoich dawnych żołnierzy - często inwalidów wojennych. Brał udział w "święconym" w 1947 i innych spotkaniach z żołnierzami baonów "Zośka" i "Parasol". W późniejszym okresie władze komunistyczne zarzucały mu, że były to "tajne zebrania konspiracyjne, mające na celu obalenia siłą ustroju PRL". 4.II.1949 r. został ponownie aresztowany przez UB. W czasie całego dochodzenia wymyślnymi torturami był zmuszany do zeznań obciążających pierwszego szefa Kedywu gen. Emila Fieldorfa "Nila", jednak jego nieugięta postawa spowodowała, że zrezygnowano z próby wykorzystania go jako świadka oskarżenia w procesie przeciwko "Nilowi". Kolejne lata spędził w więzieniu Warszawa I (Mokotów). 16.XI.1953 r. przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie odbyła się "rozprawa główna". Sąd obradował w składzie: przewodniczący: ppłk Mieczysław Widaj, sędzia wojskowy: kpt. Jerzy Drohomirecki, sędzia wojskowy: kpt. Jan Paramonow, prokurator wojskowy: ppłk Henryk Ligięza. Tego samego dnia Jan Mazurkiewicz, na podstawie spreparowanych dowodów, bez dopuszczenia przed sąd świadków obrony, skazany został na karę dożywotniego więzienia z art. 1 pkt. 1 Dekretu z 31.VIII.1944 r. ("O wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy i zdrajców Narodu Polskiego"). Na wolność wyszedł po ogłoszeniu amnestii w 1956 r. Zrehabilitowany został rok później - w 1957 r. Sprawując funkcję Wiceprezesa Zarządu Głównego ZBoWiD został awansowany do stopnia generała brygady 12.X.1980 r. W drugiej połowie lat 80-tych gen. Mazurkiewicz, wówczas najwyższy stopniem i funkcją były oficer Armii Krajowej w Polsce, wszedł w skład Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Bohaterów Powstania Warszawskiego. Wkrótce prace związane z budową pomnika stały się polem zakulisowych manipulacji "aktywu PZPR", co doprowadziło do wycofania się z Komitetu dużej grupy kombatantów AK.

Warszawa

Warszawa, Cmentarz Wojskowy na Powązkach, kw. A 24, rząd 5, grób 13 A. Pogrzeb odbył się 11 V 1988 r.

MPW-baza uczestników PW, Piotr Stachiewicz (1981) Parasol, Warszawa: PAX ISBN 8321102735, fotografie ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego, sygn. MPW-IP/5449, MPW-IK/2681, MPW-IK/1267, MPW-IH/5810