Powstańcze Biogramy - Hieronim Bartoszewski

Pseudonim:

-

Funkcja:

lekarz, komendant szpitala PCK przy ul. ul. Mokotowskiej 13 / Jaworzyńskiej 2.

Miejsce urodzenia :

Poznań

Imiona rodziców :

Józef - Władysława z domu Owsianna

Młodość i działalność przed wojną :

Rodzina Bartoszewskich mieszkała w Poznaniu przy ul. Grunwaldzkiej 1 m. 2. Okres wczesnego dzieciństwa Hieronima Bartoszewskiego przypadł w okresie I wojny światowej. Już w odrodzonej Polsce rozpoczął edukację szkolną w 1919 r. W 1931 r. ukończył Państwowe Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. W tym samym roku rozpoczął studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego. W 1937 r. uzyskał absolutorium i jeszcze w tym samym roku został powołany do odbycia służby wojskowej w Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie. Jednakże na skutek doznanej kontuzji został zwolniony z odbywania dalszej służby i w 1938 r. powrócił do Poznania. Po zdaniu obowiązujących egzaminów w okresie praktyki lekarskiej, w styczniu 1939 r. uzyskał dyplom lekarza. Jako lekarz-stażysta podjął swoją pierwszą zawodową pracę w Szpitalu Miejskim w Poznaniu. 25 sierpnia 1939 r. zawarł związek małżeński z Marią Peczke, magistrem inżynierem rolnictwa.

Wrzesień 1939 r. i początek okupacji niemieckiej:

Jeszcze przed zajęciem Poznania przez główne siły niemieckie wyruszyła z miasta kolumna sanitarna PCK, w której on także się znalazł. Już wcześniej bowiem miał powiązania organizacyjne z poznańskim PCK. Kolumna została rozbita i dalszą podróż szlakiem ewakuacyjnym w kierunku Warszawy kontynuowała już tylko trzyosobowa grupa - Hieronim Bartoszewski, młodziutka pielęgniarka oraz prof. Rakowski z poznańskiego gimnazjum. 11 września 1939 r. wspomniana trójka dotarła do Warszawy. Zaraz po dotarciu do Warszawy, 12 września 1939 r. Hieronim Bartoszewski nawiązał kontakt z Zarządem Głównym Polskiego Czerwonego Krzyża, którego siedziba znajdowała się przy ul. Smolnej 17. Zrodził się pomysł, żeby w budynku przy ul. Mokotowskiej 13, naprzeciwko kościoła św. Zbawiciela, powstała placówka PCK. Tak powstał szpital będący filią szpitala PCK nr 3 przy ul. Śniadeckich 17. Hieronim Bartoszewski pracował na oddziale chirurgicznym od 17 września do 31 października 1939 r. Z końcem października 1939 r. szpital przy ul. Mokotowskiej 13 został zlikwidowany i przekształcony. W tym samym miejscu uruchomiono tu bowiem Ambulatorium PCK i Izbę Chorych, gdzie od 1 listopada 1939 r. do 31 stycznia 1941 r. jako kierownik i lekarz pracował doktor Bartoszewski.

Udział w konspiracji 1939 -1944 :

Od kwietnia 1940 r. czynnie zaangażowany w działania konspiracyjne. Jako zakonspirowany zastępca szefa sanitarnego Armii Krajowej na Okręg Warszawski od lutego 1941 r. pracował w Wydziale Sanitarnym Okręgu Warszawskiego PCK. W tamtym czasie pracował jednocześnie jako lekarz schroniska PCK w Warszawie. Następnie od marca 1942 r. pracował w Lecznicy-Przychodni PCK w Warszawie przy ul. Piusa XI (obecnie ul. Piękna). W tym czasie cieszył się zaufaniem doktora Janusza Korczaka, któremu systematycznie pomagał w zaopatrywaniu w leki i materiały sanitarne służące ratowaniu żydowskich dzieci. W 1943 r. dr Bartoszewski został oddelegowany do Katynia jako członek Komisji Technicznej PCK w celu identyfikacji zamordowanych polskich oficerów. 14 kwietnia 1943 r. delegacja warszawska w składzie: Hieronim Bartoszewski, Ludwik Rojkiewicz, Jerzy Wodzinowski, Stefan Kołodziejski oraz sekretarz Kazimierz Skarżyński, wyleciała z Warszawy do Mińska. 17 kwietnia powrócił do Warszawy.

Oddział:

"Bakcyl" (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej) - Szpital Polowy ul. Mokotowska 13 / ul. Jaworzyńska 2.

Funkcje: zastępca szefa sanitarnego Okręgu Warszawskiego PCK; zakonspirowany zastępca szefa sanitarnego Armii Krajowej na Okręg Warszawski; komendant powstańczego szpitala Mokotowska 13 / Jaworzyńska 2.

Dzielnica:

Śródmieście Południe

Udział w rozmowach kapitulacyjnych:

29 września 1944 r. jako członek komisji polskiej do zbadania sytuacji w obozach dla jeńców i ludności cywilnej wziął udział w rozmowach kapitulacyjnych z gen. von dem Bachem. Delegacja m.in. wizytowała obóz w Pruszkowie (Dulag 121). Oprócz niego, reprezentującego PCK, w delegacji tej udział wzięli: hr. Maria Tarnowska, wiceprezes Zarządu Głównego PCK jako przedstawicielka Rady Głównej Opiekuńczej, ppłk dypl. Bohdan Zieliński „Tytus Barski” jako delegat dowódcy AK oraz por. Alfred Korczyński „Sas” jako tłumacz. Następnego dnia, tj. 30 września, zgodnie z ustaleniami, odbyły się dalsze rozmowy delegacji polskiej upoważnionej do przeprowadzenia rozmów dotyczących organizacji wyjścia ludności cywilnej z miasta z gen. von dem Bachem w Ożarowie. W jej skład wchodzili: Stanisław Podwiński, wiceprezydent Warszawy, Maria Tarnowska, wiceprezes PCK, dr Stanisław Wachowiak, wiceprezes RGO, ppłk Edward Lubowicki „Seweryn Janicki”, delegat dowódcy AK i dr Hieronim Bartoszewski, lekarz.

Losy po Powstaniu:

PCK zgodnie z zawartym porozumieniem było odpowiedzialne za przeprowadzenie ewakuacji z Warszawy wszystkich szpitali i punktów opatrunkowych wraz z rannymi i chorymi. Po kapitulacji szpital PCK przy ul. Mokotowskiej 13/Jaworzyńskiej 2 stał się centrum ewakuacji szpitali czerwonokrzyskich, za które odpowiadał dr Bartoszewski. Szpitale śródmiejskie do ewakuacji podzielono na trzy grupy: Warszawa I – szpital PCK Mokotowska 13/Jaworzyńska 2, za którą odpowiadał dr Bartoszewski, Warszawa II i Warszawa III – wszystkie szpitale Śródmieścia Południe i Śródmieścia Północ, za którą odpowiadał dr Michał Białokoz. Pociągi sanitarne z ewakuowanymi szpitalami wyruszyły ze stacji Warszawa Towarowa 20 października 1944 r. rano, a dzień później dotarły do Krakowa. Swoją nową siedzibę szpital << popowstańczy >> Mokotowska 13 / Jaworzyńska 2 znalazł w przedwojennym domu akademickim przy ul. Grzegórzeckiej 20 w Krakowie (określany również jako Dom Medyków). Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Krakowa, doktor Bartoszewski na początku lutego 1945 r. został aresztowany przez NKWD. Przez dwa miesiące przesiedział w areszcie w Krakowie i Wieliczce. Na wolność wyszedł 2 kwietnia 1945 r., dokładnie w drugi dzień Świąt Wielkanocnych.

Losy po wojnie:

12 maja 1945 r. doktor Bartoszewski znalazł się w 12-osobowej ekipie działaczy społecznych PCK, którzy zostali skierowani przez Zarząd Główny PCK z Krakowa do Wrocławia w celu zorganizowania Okręgu Dolnośląskiego Polskiego Czerwonego Krzyża. Pełnił następujące funkcje: 25 maja 1945 – 23 lipca 1946 – kierownik Działu Sanitarno-Opiekuńczego Okręgu Dolnośląskiego PCK oraz dyrektor szpitala PCK przy ul. Poniatowskiego 2 we Wrocławiu, 24 lipca 1946 – 31 grudnia 1947 – szef sanitarny Okręgu Dolnośląskiego PCK, 1 czerwca 1947 – 28 lutego 1951 – lekarz pediatra w I Obwodzie Leczniczym m. Wrocławia, 1 marca 1951 – 30 czerwca 1963 – kierownik Oddziału Ochrony Macierzyństwa i Zdrowia Dziecka oraz zastępca kierownika Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej Prezydium Rady Narodowej m. Wrocławia 1 lipca 1963 – 31 marca 1974 – dyrektor Ośrodka Matki i Dziecka we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 28, 1 kwietnia 1974 – 30 listopada 1980 – zastępca dyrektora Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 28, od 1 grudnia 1980 – przeszedł na zasłużoną emeryturę, lecz nadal był czynny zawodowo. 15 grudnia 1952 – 28 lutego 1991 – lekarz pediatra w ZOZ Wrocław – Śródmieście w niepełnym wymiarze czasu (10 godz. tygodniowo), grudzień 1980 – 28 sierpnia 1992 – jako st. asystent w niepełnym wymiarze czasu w Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem; od grudnia 1992 w składzie Rady Nadzorczej ww. zespołu. Dodatkowo – ok. poł. czerwca 1945 r. uruchomił jedną z dwóch pierwszych we Wrocławiu Poradni dla Dzieci Chorych przy ul. Boya-Żeleńskiego, a w końcu 1945 r. z jego inicjatywy powstał oddział dziecięcy w wieloprofilowym wówczas szpitalu przy al. Kasprowicza. Kilka lat później szpital ten stał się Szpitalem Dziecięcym im. J. Korczaka, a Hieronim Bartoszewski jego pierwszym dyrektorem

Odznaczenia :

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1985), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1970), Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami po raz pierwszy (1944), Srebrny Krzyż Zasługi (1957), Warszawski Krzyż Powstańczy (1986), Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955), Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974), Medal 40-lecia Polski Ludowej (1984), Medal Rodła (1988), Odznaka Honorowa PCK I stopnia po raz drugi (1985), Odznaka Honorowa PCK I stopnia po raz pierwszy (1975), Odznaka Honorowa PCK I stopnia po raz drugi (1985), Odznaka Honorowa PCK II stopnia (1965), Odznaka 25-lecia PCK (1969), Odznaka 50-lecia PCK (1969), Odznaka 60-lecia PCK (1979), Odznaka Pionierów (1965), Odznaka Budowniczego Wrocławia (1966), Honorowa Złota Odznaka Towarzystwa Miłośników Wrocławia (1986), Złota Odznaka Towarzystwa Miłośników Wrocławia (1987), Srebrna Odznaka Towarzystwa Miłośników Wrocławia (1973), Odznaka XV-lecia Wyzwolenia Dolnego Śląska (1960), Odznaka Przyjaciela Dziecka (1966), Kryształowe Serce (1990), Odznaka Zasłużonego Działacza Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa (1969)

Miejsce śmierci :

Wrocław

Miejsce pochówku:

Cmentarz Parafii Rzymskokatolickiej Świętej Rodziny we Wrocławiu

Informacje dodatkowe:

Hieronim Bartoszewski z żoną Marią Antoniną Bartoszewską z d. Peczke (1912-2017) mieli pięcioro dzieci: Maria Bożena Czarnecka z d. Bartoszewska (ur. 1941), Krzysztof Bartoszewski (1944-2002), Jerzy Bartoszewski (ur. 1947), Ewa Maria Bartoszewska-Stróżyk (ur. 1949), Elżbieta Bartoszewska (1951-2013). Dr Bartoszewski jest bohaterem filmu dokumentalnego Andrzeja Androchowicza Ostatni świadek(1990)

Źródła:

Archiwum rodzinne Hieronima Bartoszewskiego; Archiwum Akt Nowych, Zbiór dra S. Uhmy do historii Polskiego Czerwonego Krzyża w latach 1939-1945, sygn. 762, nr 38, s. 12; AAN, Rada Główna Opiekuńcza. Biuro Centrali w Krakowie, sygn. 1717, s. 146-149; Archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego, nr akc. P/4647; Centralne Archiwum Wojskowe, Armia Krajowa. Komenda Główna. Sztab – Oddz. III. Powstanie Warszawskie. Materiały bojowe oraz dokumenty dotyczące kapitulacji, sygn. WIH IX.3.40.16, s. 231-232, 234-235, 237, 249-250; Archiwum Narodowe w Krakowie, Polski Czerwony Krzyż w Krakowie, sygn. 49, s. 645, 647-651; Archiwum Biura Zarządu Głównego PCK, Działalność Polskiego Czerwonego Krzyża na Dolnym Śląsku, autor NN, s. 1-2, Kartoteka ewidencyjna osób wyróżnionych Odznaką Honorową PCK. Fot. ze zbiorów rodzinnych. Zdjęcie polskich parlamentariuszy we wrześniu 1944 roku ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego, sygn. MPW-IP/8656

Publikacje :

Z. Abramek, Odznaki, oznaki i medale Polskiego Czerwonego Krzyża i jego prekursorów, Warszawa 1996, s. 173-174 oraz tabl. VII; Z. Abramek, Powstanie i działalność Polskiego Czerwonego Krzyża (1912-1951), Warszawa 2001, s. 19, 22, 151, 162-163, 237; A. Androchowicz, Ostatni świadek, „Panorama”, 1991, nr 36, s. 12-13; R. Bielecki, Żołnierze Powstania Warszawskiego, [t. 1], Warszawa 1995, s. 31, 34, 49, 51, 59, 60-61, 101, 104; R. Bielecki, Żołnierze Powstania Warszawskiego, t. 2: dokumenty z Archiwum Polskiego Czerwonego Krzyża, Warszawa 1996, s. 42; H. Jędrzejewska, Lekarze Powstania Warszawskiego 1 VIII – 2 X 1944, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”, suplement do t. CXLII, nr 10/2006, s. 38; Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim, red. Cz. Madajczyk, t. 1, cz. 2, Warszawa 1974, s. 370; Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim, red. Cz. Madajczyk, t. 2: Archiwalia, Warszawa 1974, s. 420; Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim, red. Cz. Madajczyk, t. 3, Warszawa 1974, s. 101; M. Wiśniewska, M. Sikorska, Szpitale powstańczej Warszawy, Warszawa 1991, s. 154-155, 380; Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, t. 2, Warszawa 2006, s. 380; Exodus Warszawy. Ludzie i miasto po Powstaniu 1944, t. 1: Relacje, Warszawa 1992, s. 10; M. Tarnowska, Wspomnienia, Warszawa 2002, s. 205-206; A. Rumiński, Cmentarz Parafialny Świętej Rodziny we Wrocławiu: przewodnik biograficzny, Wrocław 2010, s. 35.

Hieronim Bartoszewski

Pomóż uzupełnić bazę biogramów

Nasz newsletter