Cyprian Odorkiewicz

"Krybar"

dowódca zgrupowania / Grupy

Oficer rezerwy piechoty WP: porucznik (2.01.1932), kapitan (11.11.1943).

Kalisz

Jan - Helena z domu Rybińska

Od 1910 r. uczył się w rosyjskim gimnazjum w Chełmie Lubelskim, a od 1915 r. w polskiej Szkole Filologicznej Chełmskiej (późniejsze Gimnazjum Państwowe im. Stefana Czarnieckiego). Od tego też roku był członkiem tajnego skautingu. Po odejściu z wojska od lutego 1921 r. kontynuował naukę w Gimnazjum Państwowym im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie Lubelskim. W marcu 1922 r. przyjęty na studia polonistyczne na Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Warszawskiego jako wolny słuchacz pod warunkiem złożenia egzaminu dojrzałości, w tym roku zdał maturę jako ekstern i następnie do 1926 r. studiował na UW, nie składając jednak egzaminów końcowych.

Od lipca 1917 r. członek tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej. W listopadzie 1918 r. uczestniczył w rozbrajaniu okupantów austriackich i niemieckich w Chełmie i w tym mieście wstąpił ochotniczo w szeregi odrodzonego Wojska Polskiego. Przyjęty do 1. pułku szwoleżerów, awansowany do stopnia kaprala z cenzusem. W lutym 1920 r. odkomenderowany do PKU w Chełmie, od czerwca tego roku był zastępcą dowódcy plutonu zwiadowców 144. pp Strzelców Kresowych. Zdemobilizowany w listopadzie 1920 r. w celu kontynuowania nauki. W okresie od maja do lipca 1928 r. ukończył skrócony kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 5a w Cieszynie, następnie kurs dowódców kompanii w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie (czerwiec - sierpień 1933). Był oficerem rezerwy 7. pp Legionów, awansowany do stopnia porucznika 29 stycznia 1932 r. ze starszeństwem z 2 stycznia 1932 r. i 375 lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty.

Pracował dorywczo w redakcjach kilku czasopism, m.in. był współredaktorem "Zwierciadła". Od 1916 r. urzędnik Zarządu Miejskiego w Chełmie Lubelskim, gdzie wkrótce został kierownikiem Wydziału Administracyjnego. W 1934 r. został wybrany radnym Rady Miejskiej w Chełmie Lubelskim (kandydował także w wyborach na prezydenta miasta), ale na propozycję Stefana Starzyńskiego przeniósł się do Warszawy i jesienią tego roku objął stanowisko naczelnika Wydz. Ogólno-Administracyjnego w Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji m.st. Warszawy. Od listopada 1936 r. delegat prezydenta m.st. Warszawy na dzielnicę - Starostwo Grodzkie Warszawa-Północ (Wola - Powązki - Żoliborz - Marymont). Po ukończeniu kursu instruktorów obrony przeciwlotniczej (OPL) pierwszej kategorii został wiosną 1938 r. również komendantem OPL rejonu Warszawa-Północ.

Komendant OPL Warszawa-Północ; we wrześniu 1939 r. jeden z najbardziej zasłużonych cywilnych obrońców stolicy.

"Krybar" - był to jedyny pseudonim używany przez kpt. Cypriana Odorkiewicza podczas całej jego działalności w konspiracji i Powstaniu Warszawskim. Powstał z połączenia pierwszych sylab imion dwóch córek kapitana: KRYstyny i BARbary.

Po kapitulacji Warszawy (28.09.1939) został wyznaczony przez prezydenta Stefana Starzyńskiego starostą Warszawy-Północ, ale po zajęciu miasta przez Niemców i likwidacji wszelkich urzędów państwowych w październiku 1939 r. Zarząd Miejski mianował go dyrektorem Miejskiego Biura Dzielnicowego Warszawa-Północ (z siedzibą przy ul. Miodowej 23) i funkcję tę pełnił do wybuchu Powstania Warszawskiego. W konspiracji obok m.in. Bronisława Chajęckiego, Jana Hoppego i H. Pawłowskiego współzałożyciel utworzonej 6.10.1939 r. "Warszawianki" i następnie pierwszy zastępca jej Komendanta Głównego J. Hoppego oraz jednocześnie szef Wydz. Wojskowego i komendant Warszawy prawobrzeżnej. Siedzibą sztabu organizacji był lokal kierowanego przez Odorkiewicza Miejskiego Biura Dzielnicowego Warszawa-Północ przy ul. Miodowej 23. Jednocześnie w październiku 1939 r. zaprzysiężony w Służbie Zwycięstwu Polski przez płk. Zdzisława Zajączkowskiego "Grzywę", był następnie łącznikiem K-dy Gł. "Warszawianki" do K-dy Okręgu Warszawa-Miasto SZP-ZWZ. Po połączeniu "Warszawianki", "Nowej Polski" i "Grunwaldu" oraz utworzeniu w połowie 1940 r. "Unii" został szefem jej Wydz. Wojskowego i łącznikiem do K-dy Okr. Warszawa-Miasto ZWZ. Kiedy we wrześniu 1941 r. po połączeniu "Unii" z Organizacją Wojskową "Wilki" na czele Organizacji Wojskowej "Unii" (Polskich Wojsk Unijnych) stanął płk. Stanisław Grodzki "Edward", Odorkiewicz pozostał dowódcą stworzonego przez siebie batalionu "Unia" - "Krybar". W ramach tej jednostki z upoważnienia ZWZ zorganizował pod koniec 1941 r. kurs podchorążych rezerwy piechoty, który ukończyło w trzech turnusach 75 podchorążych, kilka kursów podoficerskich i kurs pionierów (saperów). Po scaleniu Polskich Wojsk Unijnych z Armią Krajową (marzec 1942) batalion "Unia" - "Krybar" został bezpośrednio podporządkowany Komendantowi Okr. Warszawskiego AK i włączony w skład jego odwodu, a w kwietniu 1943 r. został przekształcony w VIIII zgrupowanie w ramach 1. Rejonu I Obwodu (Śródmieście) Okr. Warszawskiego AK, nadal zachowując dotychczasową nazwę. Po połączeniu "Unii" ze Stronnictwem Pracy (luty 1943) Odorkiewicz wszedł w skład Zarządu Wojewódzkiego SP w Warszawie. 11 listopada 1943 r. rozkazem Komendanta Głównego AK awansowany do stopnia kapitana. Już od lutego 1940 r. był także kierownikiem konspiracyjnej produkcji granatów ręcznych "Nr 27" (ET-40), zwanych także "filipinkami". Jak sam pisał później w sprawozdaniu za okres 1940-1944: w rozmowie Komendanta Sił Zbrojnych w Kraju z kierownikiem placówki "Krybarem", odbytej w lipcu 1941 roku, komendant "Grot" (gen. Stefan Rowecki) polecił "Unii" produkcję "Nr 27" jako jedną z najważniejszych czynności wykonywanych w konspiracji, prosząc "U" o dołożenie wszelkich starań, by produkcja ruszyła jak najszybciej i najskuteczniej. "U" przyjęła tę dyrektywę z całym poczuciem odpowiedzialności". W następnym miesiącu ZWZ zwrócił "Unii" poniesione dotychczas koszta i w okresie od listopada 1941 r. do stycznia 1942 r. wykonano pierwszą serię granatów ręcznych. W sumie do stycznia 1944 r. przy użyciu dostarczonego przez ZWZ-AK materiału wybuchowego (szedyt) wyprodukowano w siedmiu seriach 15.000 granatów, z czego 5.000 przekazano AK na potrzeby walki bieżącej, zaś 10.000 zmagazynowano, wydając je oddziałom AK przed wybuchem powstania. Ta jedyna w Warszawie i największa w okupowanym Kraju wytwórnia "filipinek" mieściła się w budynku szkoły Towarzystwa Krzewienia Wiedzy Handlowej przy ul. Królewskiej 16, której kierownikiem był bliski współpracownik "Krybara" i dowódca 2. kompani w jego zgrupowaniu por. "Bicz" Marian Mokrzycki.

Okręg Warszawski Armii Krajowej - I Obwód "Radwan" - 1. Rejon - VIII zgrupowanie "Krybar" - dowódca; od 5.08.1944 r. Grupa Bojowa "Krybar" - dowódca Grupy, a od 3 września 1944 r. zastępca dowódcy Grupy, mjr. "Roga" (Stanisław Błaszczak).

Śródmieście Północ - Powiśle - Śródmieście Północ. Na początku Powstania nadal dowodził VIII zgrupowaniem "Krybar", z którym po nieudanej próbie opanowania obiektów przy ul. Krakowskie Przedmieście (gmachy Rady Ministrów, UW i Komendy Policji) 1 sierpnia 1944 r. wycofał się na pobliskie Powiśle. Po reorganizacji oddziałów od 5 sierpnia objął dowodzenie Grupą Bojową "Krybar", w której skład weszły: VIII zgrupowanie - teraz dowodzone przez por. "Bicza" (Marian Mokrzycki), III zgrupowanie "Konrad" pod dowództwem por. "Konrada" (Juliusz Szawdyn), oraz zgrupowanie WSOP kpt. "Cubryny" (Stanisław Skibniewski), stanowiące załogę Elektrowni. Przy dowództwie Grupy powołał do życia Komisariat Cywilny, przekształcony 9 sierpnia 1944 r. w pierwszą w powstańczej Warszawie Delegaturę Dzielnicową (w całości zorganizowaną przez członków "Unii" i SP). Z jego inicjatywy 6 sierpnia 1944 r. rozpoczęto wydawanie "Barykady Powiśla" (początkowa nazwa "Komunikat Informacyjny") i zbudowano samochód pancerny "Kubuś". 23 sierpnia 1944 r. zorganizował kolejne uderzenie na Uniwersytet Warszawski - krwawo odparte przez Niemców. Od 3 września 1944 r. był zastępcą mjr. "Roga", nowo mianowanego dowódcy obrony Powiśla, z którego oddziały powstańcze zostały wyparte 6 września na linię Nowego Światu.

28. Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei - 36. pułk piechoty Legii Akademickiej - I batalion - dowódca

Niewola niemiecka - jeniec Stalagu XI B Fallingbostel, Oflagu XI B/z Bergen-Belsen, Oflagu II D/z Gross Born, Stalagu X B Sandbostel i Oflagu X C Lübeck - w obozach był komendantem baraku i dowódcą kompanii oficerskiej. Uwolniony przez oddziały brytyjskie 2 maja 1945 r.

1289

Po wyzwoleniu pozostał na Zachodzie; od czerwca 1945 r. był zastępcą szefa Oddz. VI kolejno w sztabie Polskiego Okr. Wojskowego na terenie brytyjskiego 8. Korpusu w Lubece, a od marca 1946 r. w sztabie Polskiego Okr. Wojskowego Schleswig-Holstein. Od sierpnia tego roku szef Wydz. Kulturalno-Oświatowego w sztabie Polskiego Okr. Wojskowego Wentorf koło Hamburga. W listopadzie 1946 r. uczestniczył w I Zjeździe Polskiego Uchodźstwa Wojennego w Brukseli. Od lipca 1947 r. członek Komisji Rewizyjnej Zjednoczenia Polskiego w Niemczech. Po zdemobilizowaniu (1948) osiadł w Paryżu. W lipcu tego roku w Londynie obok Karola Popiela i Konrada Sieniewicza podpisał w imieniu SP deklarację Porozumienia Stronnictw Demokratycznych (PPS, PSL, SD i SP). W 1954 r. przeniósł się do USA. Po kilku latach powrócił do Niemiec, zamieszkał w Monachium, gdzie pracował w rozgłośni polskiej Radia Wolna Europa.

Krzyż Walecznych (trzykrotnie: po raz pierwszy - 1920, po raz drugi - 28.09.1939 r., po raz trzeci - 3.10.1944 r.), Medal Niepodległości (1933), Złoty Krzyż Zasługi (1938).

Monachium.