Bolesław Kontrym

"Żmudzin"

dowódca kompanii - odcinka taktycznego

Oficer rezerwy piechoty Wojska Polskiego: porucznik (1919), kapitan (2.09.1942), major (1.01.1945), cichociemny,

Zaturce, powiat Łuck, województwo wołyńskie

Władysław - Adolfina z domu Cichocka

Od 1909 r. uczył się w Korpusie Kadetów w Jarosławiu nad Wołgą. Naukę przerwał w marcu 1915 r. wstępując ochotniczo do armii rosyjskiej. W tym samym roku słuchacz szkoły oficerskiej w Saratowie, którą ukończył w grudniu.

Początkowo służył w 106. pułku piechoty, a po ukończeniu szkoły oficerskiej w Saratowie był dowódcą plutonu w 250. pułku piechoty. Od czerwca 1916 r. adiutant III batalionu 127. pułku piechoty, od sierpnia 1917 r. był dowódcą oddziału konnych zwiadu 660. pułku piechoty. Od stycznia 1918 r. służył w 5. pułku ułanów II Korpusu Polskiego na Wschodzie. Po rozbrojeniu pod Kaniowem w maju dostał się do niewoli niemieckiej, skąd w czerwcu zbiegł i przez Wiatkę (gdzie przebywała rodzina) usiłował przedostać się na Murmań. Aresztowany w październiku 1918 r. i wcielony do Armii Czerwonej, dowodził tam 82. pułkiem piechoty i 28. podbrygadą 10. Dywizji Piechoty. Od lutego 1921 r. słuchacz Akademii Sztabu Generalnego Armii Czerwonej w Moskwie - już w stopniu kombryga (komendanta brygady). Jednocześnie od lutego 1922 r. wykonywał zlecenia wywiadowcze attaché wojskowego przy Poselstwie RP, płk Romualda Wolikowskiego.

Po powrocie do Polski w grudniu 1922 r. został zweryfikowany w stopniu porucznika Wojska Polskiego. Od czerwca 1923 r. był dowódcą plutonu w II batalionie Straży Granicznej. Podczas służby w miejscowości Rubieżowicze w powiecie stołpeckim, został uprowadzony przez Sowietów jeden z jego podwładnych, którego uwięziono w Mińsku. W odwecie por. Kontrym uprowadził całą załogę sowieckiego posterunku granicznego i zadzwonił do ich dowództwa w Mińsku oferując wymianę, która wkrótce nastąpiła. W lipcu 1924 r., gdy ochronę granic przejął Korpus Ochrony Pogranicza, przeszedł do Policji Państwowej (PP), gdzie otrzymał stopień aspiranta. Od 1925 r. sprawował stanowisko kierownika Ekspozytury Okręgowego Urzędu Śledczego Policji Państwowej w Stołpcach, a następnie w Baranowiczach. Po ukończeniu 6-miesięcznego kursu oficerów PP w Poznaniu (1926-1927) był kolejno: zastępcą komendanta powiatowego PP w Słonimie, od 1929 r. komendantem posterunku, a następnie zastępcą komendanta powiatowego kolejno w Szczuczynie, Nowogródku i od 1932 r. w Brześciu nad Bugiem już w stopniu podkomisarza. Od 1934 r. był zastępcą naczelnika Urzędu Śledczego Komendy Wojewódzkiej PP w Lublinie. Od 1935 r. był naczelnikiem Urzędu Śledczego PP w Białymstoku (z przerwą od sierpnia do września 1937, kiedy ukończył kurs w Centrum Wyszkolenia Żandarmerii w Grudziądzu). Od początku 1939 r. sprawował funkcję kierownika Wydziału Śledczego Komendy Wojewódzkiej PP w Wilnie w stopniu komisarza. Jego działalność polegała m.in. na rozpracowywaniu antypaństwowych organizacji, przede wszystkim komunistycznej agentury, która była na tych terenach Kresów szczególnie rozbudowana i niebezpieczna.

W czasie kampanii 1939 roku został wysłany z Wilna do Zaleszczyk z pakietem poczty dyplomatycznej ze Sztokholmu dla rządu RP, po czym powrócił do Wilna. Internowany 19 września po przekroczeniu granicy litewskiej i osadzony w obozie w Kołatowie pod Kowlem, skąd w październiku zbiegł i przez Tallin - Rygę. Na statku "Estonia" przybył do Sztokholmu, a potem przez Bergen (Norwegia) i Wielką Brytanię dotarł do Francji.

Od grudnia 1939 r. dowódca kompanii w Oddziale Zapasowym 2. Dywizji Strzelców Pieszych, od marca 1940 r. dowódca kompanii III batalionu Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Uczestnik bitwy pod Narwikiem (maj-czerwiec 1940). Od lipca 1940 r. kierował działem paszportowo-wizowym placówki ewakuacyjnej żołnierzy polskich w Marsylii, podległej Wydziałowi Wojskowemu Konsulatu RP w Tuluzie. W październiku 1940 r. przedostał się przez Portugalię do Wielkiej Brytanii. Od grudnia dowódca kompanii 8. Brygady Kadrowej Strzelców, od stycznia 1941 r. - dowódca plutonu i p.o. dowódcy kompanii 1. Brygady Strzelców, we wrześniu tego roku został przydzielony do III baonu 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego. Zgłosił akces do służby w kraju. Zaprzysiężony na rotę Armii Krajowej w kwietniu 1942 r. Przeszedł szkolenie dywersyjne i spadochronowe w ramach kursów dla cichociemnych.

Wójcik, Bielski, Cichocki

"Biały", "Bielski", "Cichocki", "Żmudzin".

Zrzucony do kraju w nocy z 1/2.09.1942 r. w ramach operacji lotniczej "Smallpox". W końcu tego miesiąca został przydzielony do "Wachlarza" i po aresztowaniu kpt. "Wani" Alfreda Paczkowskiego (20.11.1942) objął w grudniu dowodzenie III odcinkiem "Wachlarza". Obok por. "Ponurego" Jana Piwnika współorganizator głośnej akcji odbicia więźniów z więzienia w Pińsku (18.01.1943). Po przekazaniu do Kedywu aktywów III odcinka "Wachlarza" komendantowi Okręgu Armii Krajowej Brześć w lutym 1943, w następnym miesiącu został na krótko szefem Kedywu Okręgu Brześć. Oddelegowany następnie do dyspozycji Delegatury Rządu RP na Kraj (DR) z przydziałem do Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa, (o ten przydział prosił Dowódcę AK już 4.11.1942), był szefem Centrali Służby Śledczej i zastępcą Komendanta (inspektora) Głównego PKB, ppłk Mariana Kozielewskiego, potem Stanisława Tabisza. Jednocześnie od czerwca 1943 r. dowódca "Podkowy" (późniejszy kryptonim "Sztafeta"), - oddziału dyspozycyjnego Delegatury Rządu na Kraj, z zadaniem ochrony lokali i aparatu DR. Odział "Podkowa" do wybuchu Powstania Warszawskiego wykonał 25 akcji likwidacyjnych agentów i konfidentów. 8 stycznia 1944 r. kapitan Kontrym wraz z 7 żołnierzami i 2 łączniczkami wziął udział w akcji "Polowanie".

W Powstaniu Warszawskim dowódca 4. kompanii w zgrupowaniu Armii Krajowej mjr. "Bartkiewicza" (Włodzimierz Zawadzki), równocześnie dowódca odcinka taktycznego w podobwodzie Śródmieście-Północ: Królewska - Kredytowa - pl. Małachowskiego. Z chwilą utworzenia Warszawskiego Korpusu AK (20.09.1944 r.) został dowódcą III batalionu 36. pułku piechoty Legii Akademickiej wchodzącego w skład 28. Dywizji Piechoty Armii Krajowej im. Stefana Okrzei.

Śródmieście Północ

W walkach powstańczych czterokrotnie ranny: 1 lub 2 sierpnia 1944 r. - na pl. Dąbrowskiego, 4 sierpnia 1944 r. - w czasie kolejnego szturmu (którym dowodził) na budynek PAST-y przy ul. Zielnej 37/39, 5 września 1944 r. - podczas walk o gmach Gimnazjum im. Mikołaja Reja i 27 września 1944 r. - w czasie bombardowania ul. Królewskiej.

Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (19.10.1944), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2.08.2009, pośmiertnie), Krzyż Walecznych - trzykrotnie, Krzyż Wojenny (1945, Francja), Gwiazda za wojnę 1939-1945 (Wielka Brytania), Gwiazda za Francję i Niemcy (24.08.1946, Wielka Brytania), Medal Wojny 1939-1945 (9.10.1946, Wielka Brytania), Order Czerwonego Sztandaru - trzykrotnie (ZSRR).

Od 5.10.1944 w niewoli niemieckiej, przebywał w obozach jenieckich kolejno: Lamsdorf (Łambinowice k/Opola), Fallingbostel, Bergen-Belsen, Gross-Born i Sandbostel, skąd zbiegł w końcu kwietnia 1945 r.

Przedostał się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od maja 1945 r. był dowódcą kompanii, a od września zastępcą dowódcy IX Batalionu Strzelców Flandryjskich w składzie 1. Dywizji Pancernej pod dowództwem gen. Stanisława Maczka. W czerwcu 1946 r. został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z 1 stycznia 1945 r. Po powrocie do kraju (czerwiec 1947) pracował w Zjednoczeniu Przemysłu Roszarniczego (zajmującego się wstępną obróbką słomy lnu i konopi) w Warszawie. Na decyzję powrotu Bolesława Kontryma do kraju miało zapewne wpływ także nieoczekiwane odnalezienie się jego starszego brata - Konstantego Kontryma, o którym rodzina nie miała żadnych informacji od czasu ucieczki z ZSRR do Polski w grudniu 1922 r. Konstanty Kontrym odnalazł się w Warszawie jako generał Wojska Polskiego (armii gen. Berlinga, skierowany tam z Armii Czerwonej). Konstanty gwarantował Bolesławowi bezpieczeństwo po powrocie do Polski. W zaświadczeniu Ośrodka Demobilizacyjnego nr 2 w Niemczech podano, iż major Bolesław Kontrym został skreślony ze stanu ewidencyjnego Polskich Sił Zbrojnych poza krajem z dniem 16 maja 1947 r. celem repatriacji do Polski. W sierpniu 1947 r. Komisja Rehabilitacyjno-Kwalifikacyjna dla byłych funkcjonariuszy Policji Państwowej wystawiła mu zaświadczenie zezwalające na pracę w służbie państwowej. Przez cały czas Bolesław Kontrym był śledzony przez Informację Wojskową (IW). Jego inwigilację zlecił sam szef IW, płk Dymitr Wozniesienski. Teczkę założono mu już 15 marca 1947 r., czyli na cztery miesiące przed powrotem do kraju. Inwigilacja doprowadziła do aresztowania. 13 października 1948 r., został wywołany z pracy pod pretekstem spotkania służbowego, po czym wywieziono go w nieznanym kierunku. Postanowienie o aresztowaniu Naczelna Prokuratura Wojskowa wydała dopiero 15 października 1948 r., czyli dwa dni po aresztowaniu. Rodzina dowiedziała się o aresztowaniu od brata - Konstantego, który kilka dni później dostał polecenie bezzwłocznego stawienia się w Moskwie. Razem z Konstantym Kontrymem z Polski musiała wyjechać jego żona i adoptowany przez ojczyma syn. Po latach do rodziny w Polsce dotarła wiadomość, że gen. Konstanty Kontrym zmarł w szpitalu w Moskwie przy skomplikowanym zabiegu chirurgicznym. Po prawie 4-letnim ciężkim śledztwie, w czasie którego stosowano tortury, major Bolesław Kontrym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy z 26 czerwca 1952 r., zatwierdzonym przez Sąd Najwyższy 9 października, został skazany na karę śmierci.

Zamordowany 2 stycznia 1953 r. w więzieniu Warszawa-Mokotów przy ul. Rakowieckiej 37. Miejsce pochówku pozostawało nieznane (co nasuwało wątpliwości co do ostatecznych losów Kontryma. Syn Bolesława Kontryma Władysław utrzymywał możliwość przekazania ojca władzom ZSRR. Świadczyć o tym mogły aluzje w listach do rodziny oraz niewyjaśnione uchybienia proceduralne związane z rzekomym wykonaniem wyroku. Na uwagę zasługiwała również notatka w archiwach radzieckich, stwierdzająca poddanie Bolesława Kontryma represjom w ZSRR w latach 1948-1953). Ostatecznie szczątki mjr. Bolesława Kontryma odnaleziono 24.05.2013 r. w kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.