Aleksander Mazur

"Zawisza"

dowódca batalionu

Kolumna: 151 Miejsce: 40

major

Wólka Łańcuchowska, woj. lubelskie

Franciszek - Franciszka z domu Stadnik

Aleksander Mazur urodził się 14 XII 1904 roku w Wólce Łańcuchowskiej w chłopskiej rodzinie Franciszka i Franciszki z domu Stadnik. Aleksander był drugim z kolei dzieckiem. Miał starszego o dwa lata brata Czesława. Ich matka 4 VIII 1915 roku „zmarła w drodze w czasie wojny” (tak brzmi zapis w księdze metrykalnej parafii rzymsko - katolickej w Łańcuchowie. Prawdopodobnie rodzina została wypędzona z domu przez wojska rosyjskie w ramach tzw. bieżeństwa, ale zdołała po jakimś czasie powrócić do wsi. Na przełomie lipca i sierpnia 1915 r. w okolicy toczyły się ciężkie walki między wojskami rosyjskimi i nacierającymi niemieckimi i austro-węgierskimi. „Pamiątką” po nich jest cmentarz wojenny, na którym spoczywa ok. 80 żołnierzy niemieckich i austriackich oraz 50 rosyjskich). Mówiło się później, że przyczyną śmierci Franciszki Mazur była cholera. Miejsce jej ówczesnego pochówku pozostaje nieznane. Ojciec Czesława i Aleksandra 11 VI 1916 roku powtórnie ożenił się. Ze związku z Katarzyną z domu Górską 28 IX 1921 roku przyszedł na świat brat A. Mazura - Wacław, przyszły lekarz weterynarii. Mimo, że marzeniem Katarzyny Mazur było, aby jej przybrany syn Olek został księdzem (była to typowa dla tamtych czasów ścieżka awansu społecznego wiejskiego dziecka) jednak Aleksander po zdaniu egzaminu dojrzałości nie zdecydował się na naukę w Seminarium Duchownym, lecz podjął naukę w Oficerskiej Szkole Podchorążych w Komorowie, k. Ostrowi Mazowieckiej.

Ukończył szkołę powszechną w Łańcuchowie, a następnie kontynuował naukę w gimnazjum. 25 V 1926 roku ukończył Państwowe Gimnazjum Koedukacyjne im. Marii Konopnickiej w Ostrogu nad Horyniem. Od 1 X 1926 roku rozpoczął roczny kurs unitarny w Oficerskiej Szkole Podchorążych (OSP) w Komorowie, k. Ostrowi Mazowieckiej. Cały rocznik liczył 443 uczniów i funkcjonował jako klasa 57. Nosiła ona dodatkową nazwę klasa „Odrodzenia”. Podzielono ją na trzy kompanie. Dowódcami byli kpt. Andrzej Strach (1 komp.), por. Stanisław Żwirski (2 komp.) i por. Kazimierz Czermak (3 komp.). Komendantem OSP był wówczas płk Marian Chilewski. Warunki w jakich przyszło uczyć się były spartańskie, ponieważ szkoła została przeniesiona z Warszawy dwa dni wcześniej – 28 IX 1926 r. Powodem była ciasnota, która dokuczała w Warszawie. Brak strzelnic i duże odległości do poligonów. Przemarsze zajmowały zbyt dużo czasu. Bez tego trudno sobie wyobrazić optymalne warunki szkolenia podchorążych. W Komorowie przyszli oficerowie zostali zakwaterowani w dawnych koszarach zbudowanych w 1890 roku dla dwóch rosyjskich pułków piechoty. Cały kompleks liczył 1300 ha ale tylko jeden budynek nadawał się do użytku podchorążych. Reszta była w remoncie. Nie działała elektryczność, wodociągi i kanalizacja. Na dobry początek podchorążowie otrzymali świece jako namiastkę oświetlenia. Do końca 1926 roku uruchomiono elektryczność, łaźnię, pralnię i stołówkę. Mankamentem był brak biblioteki szkolnej. Książki w ilości 6164 czekały w skrzyniach. Biblioteka zainicjowała swoją działalność dopiero 17 XII 1928 roku. W międzyczasie księgozbiór powiększył się do 10800 książek oraz regularnie zaczęły napływać 33 czasopisma.15 X 1927 r. rozpoczyna się nowy rok szkolny w OSP. Aleksander Mazur po zakończeniu kursu unitarnego jest na I roku. Podchorążowie zostali podzieleni na 2 kompanie, którymi dowodzili mjr Piotr Parfianowicz i mjr Józef Marcickiewicz. (...) Z początkiem roku szkolnego 1927/28 w szkole zawiązał się Klub Strzelecki. Sale gimnastyczne otrzymały podstawowe wyposażenie. Każdy z 2 batalionów szkolnych posiadał na swoim wyposażeniu po 3 sale parterowe (po jednej na kompanię) oraz dwa komplety boisk sportowych. (...) 15 VIII 1929 roku ukończył kurs II rocznik SPP. Promowano 268 podporuczników (VI promocja). Uroczystej promocji dokonał gen. Wróblewski. Szablę, dar Prezydenta RP, otrzymał ppor Jan Wolak. Ppor Aleksander Mazur ukończył kurs z lokatą 157. Nominacje oficerskie ogłoszono w Dz. Pers. 14/29 ze starszeństwem od 15 VIII 1929 roku. [źródło: H. Zdanowicz: Aleksander Mazur - nota biograficzna]

Pierwszy przydział służbowy ppor. Aleksander Mazur otrzymał do 7 pp Legionów, który stacjonował w Chełmie Lubelskim. Pułk był spadkobiercą tradycji V i VI Batalionu I Brygady Legionów. Obchodził swoje święto 22 IX na pamiątkę zwycięskiej bitwy jaką stoczył w 1920 roku z bolszewikami pod Brzostowicą Wielką. Od 22 IX 1921 r. pułk posiadał sztandar ufundowany przez Związek Ziemian Ziemi Chełmskiej, a od 6 IX 1929 r. własną odznakę pamiątkową. W okresie służby ppor. Mazura pułkiem dowodził płk SG Stanisław Borowiecki (do 18 VI 1930 r.). Kolejnym dowódcą został płk Stanisław Dąbek (do 17 I 1936 r.). W Chełmie awansowany do stopnia porucznika (1 I 1932 r. ze starszeństwem z tą samą datą. Otrzymał lokatę 175 w korpusie oficerów piechoty. Ogłoszenie nastąpiło w Dz. Pers. 12/31). 29 V 1933 r. rozkazem Ministra Spraw Wojskowych Biuro Pers. nr 3110-105/Piech.377/33 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza. Następnie Rozkazem nr 26 MSWew. KOP z 2 VI 1933 r. przydzielony do 27 Batalionu „Snów" (powiat Nieśwież, w woj. nowogródzkim - obecnie na Białorusi). Komenda miała swoją siedzibę w byłym pałacu Rdułtowskich. Batalionem dowodził od 1932 r. do IV 1934 mjr Adam Obtułowicz, po nim do 1936 r. mjr piechoty Antoni Cieszkowski. Od 19 XI 1936 r. do 1939 ppłk Jan Kazanowski. Na początku następnego roku por. Aleksander Mazur wziął udział w kursie organizowanym przez Komendę Oficerskich Kursów Narciarskich KOP w Zakopanem. W dniu 20 II 1934 r. pomyślnie zdał egzamin przed Komisją Sportową Polskiego Związku Narciarskiego i otrzymał brązową odznakę sprawności. Z dniem 5 VIII 1934 r. skierowany na sześciotygodniowy kurs instruktorów strzelców wyborowych w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie organizowany dla oficerów KOP. Po zakończeniu kursu por. Aleksander Mazur powrócił do macierzystej jednostki. Przeniesienie do KOP oznaczało dla por. Aleksandra Mazura wzrost poborów z uwagi na większe dodatki. (...) W dniu 6 V 1935 r. por. Aleksander Mazur objął dowództwo (jako p.o.) 2 kompanii w Batalionie KOP "Snów". Jej dotychczasowy dowódca kpt. Jan Tatomir został przeniesiony do 25 pp. w Piotrkowie. Służbę w KOP por. Aleksander Mazur zakończył w dniu 19 X 1936 r i zgodnie z rozkazem MSWew. Biuro Pers. L. dz. 3384/tj. II-3 przeszedł do dalszej służby w 28 pp Strzelców Kaniowskich w Łodzi, podporządkowanego 10 DP. 28 pp stacjonował w łódzkich koszarach im. J. Piłsudskiego przy zbiegu ulic Leszno i Żeligowskiego. Pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza. W strukturze służbowej kpt. Aleksander Mazur był dowódcą 2 kompanii cekaemów w II Batalionie dowodzonym przez mjr Józefa Korczewskiego. 19 III zarządzeniem Prezydenta RP został awansowany na stopień kapitana z lokatą 132 i starszeństwem od 19 III 1938 roku, zaś 1 IV otrzymał Brązowy Medal za Długoletnią Służbę nadany na podstawie Ustawy z dn. 8 I 1938 r. (Dz.U.R.P. Nr 3, Poz. 11) przez dowódcę 10 DP gen. bryg. Dindorf – Ankowicza.

28 pułk Strzelców Kaniowskich podporządkowany 10 Dywizji Piechoty (10 DP) pod dowództwem gen. Franciszka Dindorf-Ankowicza wchodzącej w skład Armii "Łódź" gen. Juliusza Rómmla. 24 sierpnia 1939, w czasie mobilizacji alarmowej, pułk został uzupełniony rezerwistami, mieszkańcami Łodzi oraz okolic, a następnie przetransportowany w rejon Błaszek. Do 5 września udawało się utrzymać zasadniczą linię obrony opartą na rzekach Warta i Widawka. Następnie na skutek rosnącej przewagi niemieckiej padł rozkaz do wycofania. 28 pułk Strzelców Kaniowskich podczas odwrotu musiał stoczyć ciężki nocny bój pod Kęblinami. Przeciwko sobie żołnierze polscy mieli pododdziały niemieckiej 24 DP. Pierwszy ruszył do natarcia II batalion mjr Jerzego Korczewskiego, lecz silny ogień z broni maszynowej prowadzony z zabudowań dziesiątkował polskie szeregi. Podrywane parokrotnie do natarcia polskie tyraliery zalegały. Nie uzyskawszy powodzenia, ponosząc duże straty w zabitych i rannych, II batalion zostaje wycofany z pierwszej linii. Ppłk Kurek rzuca do ataku następny w kolumnie III batalion mjr Milana Kubalskiego. Ten przy wsparciu plutonu artylerii z impetem uderza na Kębliny ale Niemcy trzymają się mocno na swoich pozycjach. Dopiero po parokrotnie wznawianych atakach i przy dużych stratach udało się pod koniec nocy wyprzeć nieprzyjaciela z zabudowań dworu i odrzucić z Kęblin otwierając drogę na Głowno” [źródło: Stanisław Frątczak - „Szlakiem bojowym 28 pSK”, artykuł w miesięczniku „Na Ziemi Zgierskiej”, nr 9 z 2005 r.] W walce zginął dowódca II batalionu – mjr Jerzy Korczewski, dwóch innych oficerów oraz co najmniej 90 żołnierzy. Dowodzenie II Batalionem objął kpt. Aleksander Mazur. Straty w zabitych w walce oraz na skutek rozproszenia się spowodowały, że na koncentracji pod Głownem z trzech batalionów i jednostek pomocniczych 28 pSK doliczono się zaledwie 1,5 batalionu. Pułk zakończył szlak bojowy 25 IX na Lubelszczyźnie pod Krasnobrodem. Por. Aleksander Mazur uniknął niewoli. Pierwsze miesiące okupacji spędził ukrywając się w gospodarstwie brata Czesława w Wólce Łańcuchowskiej.

W 1940 roku pod pseudonimem „Zoja” działał w ZWZ na terenie Lubelszczyzny. Następnie: Warszawski Okręg Armii Krajowej - VIII Samodzielny Rejon Okęcie - 7. pułk piechoty "Garłuch" - II batalion - dowódca.

„Spalony” na terenie Lubelszczyzny Aleksander Mazur poprzez kontakty organizacyjne dotarł do dawnych kolegów z 7 pp Leg., którzy 22 XI 1939 r. w podwarszawskich Włochach podjęli decyzję o odtworzeniu pułku w warunkach okupacyjnych. Dowódcą został kpt. Kazimierz Lang ps. „Grzyb”. Od końca 1940 r. pułk wszedł w skład ZWZ i otrzymał krypt. „Madagaskar”. Posiadał już wówczas strukturę batalionową: I Batalionem dowodził kpt. Mikołaj Sukniewicz ps „Kola”, II Batalionem dowodził kpt. Zenon Jabłoński ps „Szubert”, III Batalionem kpt. Stanisław Babiarz ps. „Wysocki”. Werbunek do konspiracji prowadzono w rejonie Ursusa, Piastowa i Ożarowa. Prawdopodobnie około 1941 roku kpt. Aleksander Mazur „Zawisza" został mianowany oficerem szkoleniowym w 7 pp „Madagaskar”. Po wsypie, która nastąpiła w dn. 1 II 1942 r. podczas odprawy dowództwa II Batalionu, na przełomie marca i kwietnia 1942 r. nowym dowódcą 7 pp został mianowany kpt. Stanisław Babiarz ps. „Wysocki”, zachowując jednocześnie dowodzenie III Batalionem. Dowodzenie II Batalionem powierzono kpt. Aleksandrowi Mazurowi ps „Zawisza”. Nadal równolegle pełnił on obowiązki oficera szkoleniowego pułku.

Warszawski Okręg Armii Krajowej - VIII Samodzielny Rejon Okęcie - 7. pułk piechoty "Garłuch" - II batalion - dowódca.

Okęcie - Raków

Poległ w potyczce na Rakowcu.

Swój punkt dowodzenia mjr Mazur zorganizował w gospodarstwie ogrodniczym Józefa Ferenca ps. „Badylarz” (1896-1944), który był szefem batalionu. Gospodarstwo mieściło się przy tzw. „Czarnej Drodze” (obecnie jest to ulica 1 Sierpnia). Nieopodal były koszary niemieckiej jednostki art. plot. które miały być pierwszym celem ataku. Gdy w zabudowaniach pojawił się niemiecki patrol z zamiarem wylegitymowania obecnych wywiązało się starcie. Józef Ferenc rzucił się na Niemców z gołymi rękami, mjr Mazur próbował wyskoczyć przez okno. Padł jednak od kul. Poległa wówczas część żołnierzy II Batalionu, inni zdołali rozproszyć się w terenie. [źródła: H. Zdanowicz: Aleksander Mazur - nota biograficzna, Julisz Kulesza-”Garłuch” 7 pp AK”, Warszawa 2004]

Warszawa, Cmentarz Wojskowy na Powązkach, kw. 30 B, rząd 1, grób 14.

Jego powtórny pogrzeb odbył się z pełnym ceremoniałem wojskowym, z asystą i salwą honorową. Rodzina o śmierci mjr. Mazura została powiadomiona przez Czesławę Wdowińską listem z 8 II 1945 r. Na adres ojca, Franciszka Mazura nadeszła wówczas wiadomość: „Syn Pański nie żyje, wiemy gdzie jest pochowany, jeśli będzie w Pańskiej mocy prosimy do nas przyjechać. Smutno nam było pisać o stracie Syna Pana, lecz Pan wybaczy nie chcieliśmy trzymać w tajemnicy. Proszę przyjąć nam współczucie, my również ubolewamy nad stratą pana Olka, lecz cóż trzeba się pogodzić z losem. Mamusia bardzo prosi, żeby ktoś od Państwa przyjechał bardzo prosimy. Z poważaniem Czesława Wdowińska. Adres: Czesława Wdowińska, W-wa Praga ul. Środkowa 11/10”. Podczas ekshumacji obecny był młodszy brat Aleksandra, Wacław Mazur oraz bratowa Bronisława Mazur. Przy zwłokach znaleziono zapalniczkę z inicjałami "AM" i datą 12 IV 1941. Pieczołowicie chroniona pozostaje jako cenna pamiątka w zbiorach rodzinnych.

MPW-baza uczestników PW. MPW-baza Mur Pamięci, archiwum rodzinne, MPW-kontakt: p. Henryk Zdanowicz, H. Zdanowicz: Aleksander Mazur - nota biograficzna

Juliusz Kulesza, Garłuch: opowieść o 7. pułku piechoty AK w konspiracji i Powstaniu Warszawskim (2004, 2014)