Jan Józef Lipski

"Grabie"

-

starszy strzelec

Warszawa

Roman - Aniela z domu Kobla

Latem 1939 r. ukończył Szkołę Powszechną w Warszawie przy ul. Raszyńskiej i zdał egzaminy do Gimnazjum im. Stanisława Staszica. W szkole należał do ZHP. W latach okupacji niemieckiej kontynuował naukę na tajnych kompletach Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Staszica w Warszawie

Od 1942 roku członek Szarych Szeregów - Hufiec Mokotów, drużyna "Małego Jędrka" (Andrzej Makólski). Uczestniczył w akacjach sabotażowych i propagandowych w ramach Organizacji Małego Sabotażu "Wawer". Od lutego 1943 r. żołnierz Armii Krajowej - Komenda Główna Armii Krajowej - pułk "Baszta" - batalion "Bałtyk" - kompania B-1 - II pluton.

Warszawa, ul. Odyńca 23a.

Komenda Główna Armii Krajowej - pułk "Baszta" - batalion "Bałtyk" - kompania B-1 - II pluton.

Mokotów. 1.08.1944 r. uczestniczył w ataku na tzw. "Basy" (budynek Szkoły Rękodzielnej przy ul. Narbutta róg Kazimierzowskiej, broniony przez oddział SS liczący ok. 300-400 żołnierzy). 6 sierpnia wziął udział w odpieraniu ataku czołgu na ul. Stachiewicza, zaś w nocy z 24 na 25 września w natarciu na Królikarnię. 25 września walczył ze swoim plutonem w rejonie Szpitala Elżbietanek przy ul. Goszczyńskiego - tam ciężko ranny. Przed upadkiem Mokotowa usiłował przejść kanałami do Śródmieścia, jednak jego grupa wyszła włazem na ul. Belgijskiej i dostała się do niewoli.

Ciężko ranny 25.09.1944 r. - odłamki granatu strzaskały mu lewą rękę, co spowodowało trwałe inwalidztwo.

Wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną, przez obóz przejściowy w Pruszkowie trafił do szpitala w Łowiczu, skąd udał się do domu rodzinnego matki w Wyszogrodzie.

Krzyż Walecznych (Londyn, 1957), Krzyż Armii Krajowej (Londyn, 8.12.1969), Medal Wojska (czterokrotnie), Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (13.09.1991 - pośmiertnie), Order Orła Białego (23.09.2006 - pośmiertnie).

We wrześniu 1945 r. powrócił do Warszawy. W 1946 r. zdał maturę w Liceum im. Juliusza Słowackiego, po czym rozpoczął studia na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. W trakcie studiów, w 1948 r. był współzałożycielem klubu samokształceniowego - tzw. "Klub Neopickwickistów". W tym okresie publikował pierwsze artykuły w "Nowinach Literackich”, "Odrodzeniu” i "Twórczości”, pisząc noty i recenzje. Jako były żołnierz AK był inwigilowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. W trakcie studiów pracował zarobkowo; w latach 1946-1949 był bibliotekarzem w II Miejskim Gimnazjum Mechanicznym, zaś w latach 1949-1950 redaktorem "Słownika wyrazów bliskoznacznych" w Instytucie Badań Literackich. W 1953 r. otrzymał magisterium na podstawie rozprawy zatytułowanej "Ekspresjonizm w twórczości Tadeusza Micińskiego". Rok wcześniej zaczął pracę w Państwowym Instytucie Wydawniczym, początkowo jako redaktor, zaś od 1955 jako kierownik Redakcji Klasyków Literatury Polskiej Okresu po 1863 Roku. W latach 1956-1957 był członkiem redakcji tygodnika "Po prostu”, w tym przez pół roku kierownikiem działu kulturalnego. Od 10 lutego 1957 r. do 1959 pełnił funkcję prezesa Klubu Krzywego Koła. Od 1960 do 1961 był kierownikiem działu kulturalnego pisma „Gromada-Rolnik Polski”. Od 1.06.1961 r. był pracownikiem Instytutu Badań Literackich, wydawcą dzieł Benedykta Chmielowskiego, Gabrieli Zapolskiej i Jana Kasprowicza. Organizował wsparcie dla osób aresztowanych i sądzonych za działalność opozycyjną, angażując do tego ludzi kultury, co miało stanowić formę nacisku opinii publicznej. Po likwidacji przez komunistyczne władze Klubu Krzywego Koła, z inicjatywy Jana Wolskiego i Stefana Zbrożyny, 19 lutego 1961 przystąpił do wolnomularskiej loży Kopernik. Od 1962 do 1981 oraz od 1986 do 1988 pełnił w niej funkcję przewodniczącego. W 1964 organizował podpisanie przez intelektualistów Listu 34, do ówczesnego premiera Józefa Cyrankiewicza, dotyczącego ograniczenia przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenia cenzury prasowej. 21 marca wszczęto przeciwko niemu dochodzenie, zaś 23 marca dokonano w jego domu przeszukania i zatrzymano na 48 godzin. Ponadto objęto zakazem publikacji, co zostało złagodzone po pewnym czasie, jednak ograniczając możliwości publikowania tylko do prasy specjalistycznej. W 1965 uzyskał stopień naukowy doktora, ogłaszając rozprawę zatytułowaną "Twórczość Jana Kasprowicza w latach 1878-1891", przygotowaną pod kierunkiem Kazimierza Wyki. Drugi tom monografii pt. "Twórczość Jana Kasprowicza w latach 1891-1906" był podstawą habilitacji przyznanej 30 października 1975 r. przez Radę Naukową Instytutu Badań Literackich PAN. Habilitacja została jednak wstrzymana przez Centralną Komisję Kwalifikacyjną przy Prezesie Rady Ministrów PRL - zatwierdzono ją dopiero w 1981 r. Od połowy lat 60. przy pomocy Jana Olszewskiego organizował środowiskową kasę pomocy dla represjonowanych opozycjonistów oraz ich rodzin. W grudniu 1975 był jednym z inicjatorów Listu 59 - protestu intelektualistów przeciw zmianom w Konstytucji PRL, zwłaszcza wpisaniu do niej kierowniczej roli PZPR i wieczystego sojuszu z ZSRR. W tym okresie współpracował również z Polskim Porozumieniem Niepodległościowym. W 1976 był jednym ze współzałożycieli Komitetu Obrony Robotników (KOR). W 1976 r. zajmował się organizacją pomocy dla represjonowanych robotników z Radomia i Ursusa. Po przekształceniu KOR w Komitet Samoobrony Społecznej KOR pełnił funkcję jego skarbnika, wchodząc w skład Rady Funduszu Społecznego. Aresztowany przez SB, w okresie od 9 maja do 8 czerwca 1977 r. przebywał w areszcie. Zwolniony ze względu na stan zdrowia po interwencji biskupów i prezesa Związku Literatów Polskich Jarosława Iwaszkiewicza. W styczniu 1978 r. ciężko chory na serce wyjechał na operację do Londynu, gdzie nawiązał kontakty z przywódcami emigracji niepodległościowej m.in. Prezydentem RP na uchodźstwie Edwardem Raczyńskim i przywódczynią emigracyjnej PPS Lidią Ciołkoszową. W lutym 1978 r. był jednym z założycieli niezależnego Towarzystwa Kursów Naukowych, mającego na celu krzewienie nieocenzurowanej wiedzy. W TKN wchodził w skład pięcioosobowej Rady Kasy Pomocy Naukowej, która zajmowała się udzielaniem wsparcia młodym naukowcom pozbawionym możliwości pracy badawczej z przyczyn politycznych. W 1980 r. wstąpił do Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność”. W czerwcu 1981 został wybrany w skład zarządu Regionu NSZZ "S” Mazowsze. Był delegatem na I Krajowy Zjazd Delegatów w Gdańsku. Po wprowadzeniu stanu wojennego udał się do Zakładów Mechanicznych Ursus, aby uczestniczyć w zorganizowanym tam strajku. Po jego spacyfikowaniu 14 grudnia 1981 został zatrzymany i oskarżony o kierowanie protestem, a następnie tymczasowo aresztowany. Umieszczono go w szpitalu więziennym w związku z chorobą serca. 5 stycznia 1982 został przewieziony na rozprawę uczestników strajku. W związku z treścią orzeczenia lekarskiego o stanie zdrowia 15 stycznia 1982 jego sprawę wyłączono do odrębnego postępowania. Osadzono go w szpitalu w Aninie, gdzie przebywał pod nadzorem funkcjonariuszy SB. W marcu 1982 r. został zwolniony z pracy w Instytucie Badań Literackich. W czerwcu tego samego roku uzyskał zgodę na wyjazd na leczenie do Londynu. W trakcie rekonwalescencji napisał monografię Komitetu Obrony Robotników, opublikowaną przez wydawnictwo Aneks. 15 września 1982 r. powrócił do kraju. Następnego dnia po powrocie został zatrzymany, następnie tymczasowo aresztowany, przetrzymywany był w szpitalu więziennym i szpitalu w Aninie, zwolniony w listopadzie tego samego roku, a w 1984 objęty amnestią. W dalszym ciągu współpracował z podziemną "Solidarnością” i innymi organizacjami niepodległościowymi. Od roku 1985 był członkiem, kierowanego przez Zbigniewa Romaszewskiego, tajnego Polskiego Funduszu Praworządności. W latach 1986-1987 był członkiem Rady Funduszu Ruchu Wolność i Pokój. 6 lipca 1987 r. został sygnatariuszem deklaracji Kręgu Przyjaciół Solidarności Polsko-Czechosłowackiej. W listopadzie 1987 r. wziął udział w powołaniu w kraju Polskiej Partii Socjalistycznej, obejmując funkcję przewodniczącego Rady Naczelnej PPS. Wskutek sporu z bardziej radykalnymi działaczami PPS ustąpił w lutym 1988 z tego stanowiska. Od czerwca tego roku rozpoczął tworzenie własnych struktur, odrębnych od radykalnej grupy, która przybrała nazwę PPS-Rewolucja Demokratyczna. W kwietniu 1989 w Podkowie Leśnej na I Kongresie PPS został wybrany na przewodniczącego jej Rady Naczelnej. Od grudnia 1988 był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ "Solidarność” Lechu Wałęsie, co zostało zaaprobowane przez władze PPS. W czerwcu 1989 r. został wybrany na senatora I kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego w okręgu obejmującym ówczesne województwo radomskie. Jako senator zasiadał w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym, działał w Grupie Obrony Interesów Pracowniczych, zaś od 1990 r. w grupie Solidarność Pracy. Zmarł parę miesięcy przed końcem kadencji.

Kraków.