Jest 15 sierpnia 1944 r. Bitwa o Warszawę trwa już dwa tygodnie. Od rana toczą się zaciekłe walki o Śródmieście i Starówkę, w ogniu staje gmach Prudentialu, na miasto spadają pierwsze pociski z olbrzymiego moździerza Karl-Mörser Gerät 040 „Ziu”. Ta data ma jednak również inne znaczenie. Komendant Okręgu Warszawa Armii Krajowej, gen. Antoni Chruściel „Monter”, w swoim rozkazie na ten dzień przypomina: „Uznojeni frontową pracą żołnierską nie zapomnijmy, że to dzisiaj Święto Żołnierza”.
Święto Żołnierza zostało ustanowione w 1923 r., trzy lata po Bitwie Warszawskiej. Wybrano dzień 15 sierpnia, ponieważ właśnie wtedy Polacy rozpoczęli kontrofensywę, która zakończyła się rozbiciem wojsk rosyjskiego Frontu Zachodniego pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego. W ustanawiającym święto rozkazie Ministra Spraw Wojskowych, gen. Stanisława Szeptyckiego, znalazły się słowa: W dniu tym wojsko i społeczeństwo czci chwałę oręża polskiego, której uosobieniem i wyrazem jest żołnierz.
Również podczas Powstania Warszawskiego w każdy dostępny sposób starano się podkreślić, że dzień 15 sierpnia jest wyjątkowy. W gospodach żołnierskich organizuje się wieczornice z występami artystów i wspólnym śpiewaniem piosenek; peżetki przygotowują specjalne posiłki – często jest to tylko lepsza niż na co dzień zupa, zdarzają się jednak poczęstunki z ciastem i prawdziwą kawą. Żołnierze otrzymują specjalne przydziały – jeden z nich wspomina, że dostał wówczas 10 papierosów, 3 cukierki, 5 dkg marmolady i 5 dkg mydła. Jak widać, racje artykułów „luksusowych” są więcej niż skromne, wręcz symboliczne, ale w obliczu powszechnych niedoborów akcentują szczególny charakter żołnierskiego święta.
Uroczyste są zwłaszcza oficjalne obchody Dnia Żołnierza – akademie z przemówieniami oraz częścią artystyczną i msze św. gromadzące tłumy wiernych. Filmowcy i fotografowie utrwalają ich przebieg z myślą o powstańczej prasie, gazetkach ściennych ilustrujących aktualne wydarzenia oraz kronikach filmowych. W kolekcji Muzeum Powstania Warszawskiego znalazło się wiele fotografii wykonanych 15 sierpnia, a szczególne miejsce wśród nich zajmują prezentowane tu zdjęcia Joachima Joachimczyka „Joachima”, jednego z Prasowych Sprawozdawców Wojennych, przeszkolonego w Referacie Fotograficznym Biura Informacji i Propagandy (BIP) Komendy Głównej Armii Krajowej. Joachimczyk robił zdjęcia w Śródmieściu, Czerniakowie i na Powiślu. Czterdzieści dwa spośród nich składają się na dynamiczne, bogate w szczegóły i oddające świąteczną atmosferę fotorelacje z dwóch wydarzeń – uroczystej akademii na podwórzu kamienicy Marszałkowska 125 oraz mszy św. odprawionej na podwórku domu przy ul. Konopczyńskiego 5/7. Poniżej prezentujemy wybrane z nich fotografie.
W akademii przy ul. Marszałkowskiej 125 wzięli udział wyżsi rangą oficerowie, w tym członkowie sztabu 4 Rejonu Obwodu Śródmieście. Od lewej siedzą: por. Zdzisław Bańkowski „Optat”– adiutant komendanta IV Rejonu, NN, por. Rajmund Habermass „Niezłomny”– oficer wyszkoleniowy 4 Rejonu, mjr Stanisław Steczkowski „Zagończyk”– komendant 4 Rejonu, ks. kpt. Wiktor Potrzebski „Corda”, NN, por. Ludomir Rubach „Orawiec”.
Ważnym elementem oficjalnych obchodów Święta Żołnierza były podnoszące morale Powstańców przemówienia. Tu przed żołnierzami por. Ludomir Rubach „Orawiec”.
Część artystyczna uroczystości: koncert, zapewne pieśni powstańczych, i – najprawdopodobniej – recytacja wierszy o charakterze patriotycznym.
Możemy tylko zgadywać, w jakim charakterze występują uchwyceni w kadrze powstańcy na balkonie, widać jednak, że wszystkie głowy są zwrócone w ich stronę.
Fotoreporterzy i filmowcy utrwalili przebieg świątecznej akademii. Joachim Joachimczyk (w jasnej koszuli) na chwilę powierzył swój aparat koledze, który sfotografował go podczas filmowania uroczystości.
W akademii wzięli udział żołnierze z 1. Kompanii Szturmowej „Stefan” Batalionu „Rum”. Nie wszyscy Powstańcy mieli możliwość uczestniczenia w obchodach święta – część z nich znalazła się tego dnia na pierwszej linii walk.
Uroczysta msza św. na podwórzu kamienicy Konopczyńskiego 5/7. Na ten dzień przypadało również święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny – patronki Armii Krajowej. Nazwisko celebransa sprawującego liturgię pozostaje nieznane.
W czasie mszy powstańczych udzielono zbiorowego rozgrzeszenia zebranym, którzy przyjmowali następnie komunię. Był to nie tylko akt religijny, ale też świadectwo jedności i braterstwa w obliczu próby.
We mszy św. uczestniczyli również cywilni mieszkańcy okolicznych domów. Ci na zdjęciu przyglądają się nabożeństwu z balkonu kamienicy.
Te i inne zdjęcia Joachima Joachimczyka „Joachima” można od dziś obejrzeć w Fototece Muzeum Powstania Warszawskiego: LINK
Autor artykułu: Aleksandra Trzeciecka, Dział Ikonografii i Fotografii Muzeum Powstania Warszawskiego
Zdjęcia ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
