Nieznane niemieckie zdjęcia z Powstania trafiły do Muzeum

W czasie okupacji Niemcy przebywający w stolicy Polski często fotografowali Warszawę, jednak w trakcie Powstania Warszawskiego zdjęcia wykonywali przeważnie fotoreporterzy z tzw. kompanii propagandowych – działający w strukturach niemieckiej armii i podporządkowujący się aktualnym wytycznym propagandowym III Rzeszy. Kolekcja nabyta przez Muzeum Powstania Warszawskiego stanowi rzadkość – to fotografie dokumentacyjne, pozbawione ideologicznej wymowy. Dzięki nim możemy śledzić aktywność wybranych oddziałów w walczącej stolicy w 1944 roku.

Zakupiona przy wsparciu Fundacji PGE kolekcja zdjęć to unikalny zbiór pokazujący powstańczą Warszawę. Będzie to cenny element zbiorów Muzeum dokumentujący Powstanie Warszawskie z innej perspektywy. To już kolejny materiał historyczny zakupiony dzięki wsparciu PGE, tym razem od zagranicznego kolekcjonera i sprowadzony do Polski. Wiemy, jak ważne jest, aby świadectwa tamtych czasów znajdowały się w Polsce, w takich instytucjach jak Muzeum Powstania Warszawskiego, gdzie są dostępne dla wszystkich zainteresowanych i służą dbaniu o polską pamięć historyczną – powiedział Wojciech Dąbrowski, prezes zarządu PGE Polskiej Grupy Energetycznej.

Zdjęcia pokazują niemieckie stanowiska w różnych miejscach Warszawy – od Pragi, przez Starówkę, po Wolę i Ochotę. Widać na nich przygotowania Niemców do obrony przed sowieckimi oddziałami zbliżającymi się do prawego brzegu Wisły: Wehrmacht obsadzający stanowiska artyleryjskie m.in. w ogrodach Zamku Królewskiego, na moście Gdańskim czy przy ul. 11 Listopada. Intrygują fotografie z torowiska kolejowego, gdzie wysocy funkcjonariusze formacji kolejowych Bahnschutz podpalają składy butelek w skrzynkach.

Kiedy dowiedzieliśmy się, że na portalach aukcyjnych wystawione zostały niemieckie zdjęcia z Powstania Warszawskiego, natychmiast zareagowaliśmy. Udało nam się skontaktować z antykwariuszem, który zgodził się sprzedać cały zbiór Muzeum pod warunkiem, że sfinalizujemy transakcję w ciągu  48 godzin. Dzięki współpracy z PGE mieliśmy możliwość szybkiego zakupu tych cennych zdjęć z Powstania Warszawskiego – powiedział Jan Ołdakowski, dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego.

Zdjęcia wykonane przez niemieckiego fotografa są wyjątkowe ze względu na dokumentacyjny, a nie propagandowy charakter. Kolekcja z Pilzna pozbawiona jest ideologicznego filtra. Na zdjęciach widać prawdziwy obraz zaplecza niemieckiej armii w Warszawie – zmęczenie, rezygnację z regulaminowego wyglądu, prowizoryczność stanowisk wojskowych, w końcu ruiny staromiejskich kościołów i kamienic, powstałych w wyniku własnego ostrzału i bombardowania oraz planowe niszczenie zabytków – dodaje Jan Ołdakowski.

Dla warszawiaków i znawców historii Powstania Warszawskiego ważnymi zdjęciami w kolekcji okażą się trzy fotografie: Zamku Królewskiego uwieczniające etapy jego niszczenia pomiędzy 8 a 12 września 1944 roku. Widać jeszcze skrzydło z wieżą zegarową, które za chwilę również legnie w gruzach. Zabytkowy Zamek został celowo wysadzony w powietrze przez Niemców pod koniec sierpnia 1944 roku. Fotografie ukazują moment, kiedy na Starówce nie ma już ani Powstańców, ani wypędzonych z domów i ruin mieszkańców dzielnicy. W tych ostatnich chwilach Powstania dzielnicę oglądać możemy tylko oczami Niemców przygotowujących się na odparcie Armii Czerwonej zbliżającej się do praskiego brzegu.

Wśród fotografii jest także ujęcie pałaców Saskiego i Brühla przy placu Piłsudskiego – obiekty te w kolejnych miesiącach podzielą los Zamku Królewskiego.

fot. Michał Zajączkowski / Muzeum Powstania Warszawskiego

Cykl zamykają zdjęcia ludności cywilnej ewakuowanej ulicami Ochoty oraz ujęcia słynnego płotu obok Dulagu 121 w Pruszkowie, obwieszonego karteczkami osób poszukujących swoich bliskich.

Fotografie kryją jeszcze kilka zagadek: kto jest ich autorem? Na czyje zamówienie powstały? Przez kadry przewija się motyw czarnego, cywilnego auta, którym zapewne poruszał się autor podczas przygotowywania swojego fotoreportażu z powstańczego miasta. Na kilku zdjęciach pojawiają się wspomniani niemieccy funkcjonariusze ochrony kolei (Bahnschutz) wizytujący węzły kolejowe – wątki te wymagają dalszych badań.

Niemieccy żołnierze przy północnej elewacji wschodniej Hali Mirowskiej. W tle zrujnowany pałac Lubomirskich, 2-13 września 1944 

Widok spod wschodniej Hali Mirowskiej na ruiny kamienic na skrzyżowaniu pl. Mirowskiego i ul. Mirowskiej, 2-13 września 1944 

Plac Żelaznej Bramy – widok z wylotu ul. Zimnej w kierunku południowym. Po lewej narożnik pałacu Lubomirskich, po prawej zniszczony budynek przy bazarze Janasza (ul. Rynkowa 11), daleko w oddali gmach PASTy przy ul. Zielnej 39, 2-13 września 1944

Niemieckie działo szturmowe StuG III (Sd.Kfz.142 być może w wersji Sd.Kfz.142/1 "G") - Sturmgeschütz 40 z dowództwa 3/Panzerabteilung (Funklenk) - 302 Batalionu Pancernego (radiowego) pod dowództwem majora Reinela, o numerze 310 stojące na pl. Piłsudskiego przed Pałacem Saskim. W tle widoczna brama i oficyna pałacu Brühla. Przy niej drugie działo szturmowe StuG III (byc może ze Stu.Pz.Kp.218 z.b.v - 218 Kompanii Dział Szturmowych Specjalnego Przeznaczenia), 2-13 września 1944

Ruiny Ratusza oraz pałacu Blanka przy pl. Teatralnym. Na pierwszym planie samochód osobowy, 2-13 września 1944

Ruiny częściowo wysadzonego Zamku Królewskiego. Na pierwszym planie cokół kolumny Zygmunta, w oddali zrujnowana Mansjonaria na rogu placu Zamkowego i ul. Świętojańskiej, 9-13 września 1944

Zamaskowany niemiecki pojazd opancerzony Sd.Kfz.251 (prawdopodobnie wersja D - transporter piechoty) na pl. Zamkowym. Po prawej w oddali Mansjonaria na rogu placu i ul. Świętojańskiej, 9-13 września 1944

Ruiny wysadzonego w większości Zamku Królewskiego (pozostała wieża zegarowa i połowa skrzydła od strony pl. Zamkowego). Na pierwszym planie zamaskowany niemiecki pojazd opancerzony Sd.Kfz.251/9 "Stummel" ("Kikut"), 9-13 września 1944

Niemieckie stanowisko 3,7-cm-FlaK (Fliegerabwehrkanone - działo przeciwlotnicze) w wersji 36/37 po zdemontowaniu lawety kołowej i rozstawieniu działa na wysokości Ogrodów Zamkowych. Całość stanowiła tzw. baterię V - półstałą (v-verlegbar, mobilną). Działko obsługiwał 17. Flak-Kampftrupp, czyli 17. Oddział Bojowy Artylerii Przeciwlotniczej z 4. Baterii 769. (półstałego) Dywizjonu Artylerii Lekkiej Przeciwlotniczej (z 80. Pułku Artylerii Przeciwlotniczej). W tle Arkady Kubickiego oraz ruiny częściowo wysadzonego Zamku Królewskiego, 9-13 września 1944

Stanowisko niemieckiego działa przeciwlotniczego 3.7 cm Flak (Fliegerabwehrkanone - działko przeciwlotnicze) 37 mit Sd.ah. 52 (Sonderanhänger - z przyczepą specjalną 52) pełniącą rolę kołowej lawety - rozstawione na wysokości ogrodów zamkowych. Działko obsługiwał 17. Flak-Kampftrupp, czyli 17. Oddział Bojowy Artylerii Przeciwlotniczej z 4. Baterii 769. (półstałego) Dywizjonu Artylerii Lekkiej Przeciwlotniczej (z 80. Pułku Artylerii Przeciwlotniczej). W tle most Kierbedzia i kościół św. Floriana przy pl. Weteranów,
9-13 września 1944

Ruiny Starego Miasta – widok z  ul. Nowomiejskiej na Rynek Starego Miasta – na pierwszym planie kamienica "Pod św. Anną", Rynek Starego Miasta 31 róg Wąski Dunaj róg Piwna 48, w oddali bryła i wieża kościoła pw Najświętszej Marii Panny Łaskawej przy ul. Świętojańskiej 10, 2-13 września 1944

Rynek Starego Miasta. Ruiny kamienic po stronie ul. Kołłątaja i Dekerta. Na pierwszym planie dwaj funkcjonariusze niemieckiej służby ochrony kolei (Bahnschutz), 2-13 września 1944

Ruiny kamieniczek przy Rynku Starego Miasta, po stronie ul. Kołłątaja i Dekerta. Po lewej dwaj funkcjonariusze niemieckiej służby ochrony kolei (Bahnschutz), 2-13 września 1944

Zniszczona fasada katedry św. Jana przy ul. Świętojańskiej, 2-13 września 1944

Zrujnowane wejście do katedry św. Jana przy ul. Świętojańskiej, 2-13 września 1944

Wnętrze zrujnowanej katedry św. Jana przy ul. Świętojańskiej. Przez okno prezbiterium widoczny dom przy Kanonii 8, 2-13 września 1944

Całkowicie zniszczona zabudowa po parzystej stronie Waliców. Widok od strony ul. Chłodnej w kierunku południowym. Po prawej narożnik kamienicy przy ul. Chłodnej 15 róg Waliców, 2-13 września 1944 

Dwa pojazdy typu Borgward B IV (Schwerer Sprengsladungsträger Bogward IV Ausf. C. - ciężki nosiciel ładunków wybuchowych) na ul. Chłodnej. W oddali po prawej kamienica przy ul. Chłodnej 15 róg Waliców, 2-13 września 1944

Ruiny zabudowań w nieustalonej lokalizacji, 2-13 września 1944

Niemieccy żołnierze na stanowisku strzeleckim w mieszkaniu w domu profesorów Politechniki Warszawskiej przy Koszykowej 75 – prawdopodobnie obserwujący przez wywietrznik do spiżarki kuchennej. W oddali widoczna kamienica na rogu Noakowskiego i Koszykowej, 2-13 września 1944

Niemieccy funkcjonariusze służby ochrony kolei (Bahnschutz) i żołnierze przy budynku Szkolnej Przystani Wioślarskiej przy ul. Wioślarskiej 10 (widok od strony Wisły), 2-13 września 1944

Niemieccy funkcjonariusze służby ochrony kolei (Bahnschutz) i żołnierze na balkonie przystani Szkolnej Przystani Wioślarskiej przy ul. Wioślarskiej 10. W oddali most Poniatowskiego, 2-13 września 1944

Most średnicowy i pożary po praskiej stronie widziane spod mostu Poniatowskiego, 2-13 września 1944

Kolejowy most średnicowy. Widok z lewego brzegu Wisły, 2-13 września 1944

Niemieckie pojazdy pancerne stojące przy ul. Wenedów. Od lewej: działo pancerne Sd.Kfz. 166 Sturmpanzer IV Brummbär, dalej od lewej Sd.Kfz.142 (czyli StuG III Ausf.G), Sd.Kfz. 161 (czyli Pz.Kpfw. IV H), Sd.Kfz. 251 D, dalej prawdopodobnie samochód VW typ 166 Schwimmwagen i dwa samochody Steyer 1500. Być może są to pojazdy 302. Batalionu Pancernego (radiowego), lub 218. Kompanii Dział Szturmowych Specjalnego Przeznaczenia. W tle mosty przy Cytadeli, 2-13 września 1944

Niemieccy żołnierze na stanowisku strzeleckim przy wjeździe na most drogowy przy Cytadeli od strony zachodniej. Obok prowizoryczna wieżyczka dla działka przeciwlotniczego. W oddali widoczny fort Legionów Cytadeli Warszawskiej, 2-13 września 1944

Perspektywa Wybrzeża Gdańskiego w kierunku południowym, ujęcie z mostu drogowego przy Cytadeli. Dalej po prawej Fort Legionów, za nim zniszczony gmach PWPW oraz ruiny Nowego i Starego Miasta,
2-13 września 1944

Widok na ruiny Nowego i Starego Miasta z mostu drogowego przy Cytadeli. Po prawej zniszczony gmach PWPW, 2-13 września 1944

Widok na dymy pożarów po drugiej stronie Wisły ze wschodniego krańca mostu kolejowego przy Cytadeli. Po lewej na wzniesieniu Cytadela Warszawska, 2-13 września 1944

Siedziba Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego 4, w czasie okupacji siedziba Ostbahn-Betriebsdirektion Warschau (OBD Warschau) - Dyrekcji Kolei Wschodniej w Warszawie. Po prawej dobudowany do gmachu bunkier z otworami strzelniczymi, 2-13 września 1944

Pielęgniarki przechodzące wzdłuż niemieckiej barykady przegradzającej ul. Koszykową przy ul. Chałubińskiego/al. Niepodległości. Po lewej narożnik Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa, na wprost Gmach Technologii Chemicznej Politechniki Warszawskiej, 2-13 września 1944

Funkcjonariusze niemieckiej służby ochrony kolei (Bahnschutz) przechodzący wykopem przy barykadzie usypanej w poprzek ul. Hożej. W tle boczna elewacja gmachu Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego 4 – na rogu budynku bunkier, 2-13 września 1944

Niemieccy żołnierze przy osłoniętym deskami oknie w gmachu Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego 4, 2-13 września 1944

Zabezpieczone deskami okna pomieszczenia na jednym z wyższych pięter gmachu Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego 4. W oddali przez lewe okno widoczna tylna elewacja domu przy Al. Jerozolimskich 71, 2-13 września 1944

Widok z gmachu Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego 4 w kierunku północnym. Po prawej gmach Zespołu Państwowych Szkół Zawodowych pomiędzy ul. Wspólną 81 a Hożą 88. Dalej ogród pomologiczny i zabudowania u zbiegu Al. Jerozolimskich i Chałubińskiego. W oddali kłęby dymu po wybuchu bomby (?), 2-13 września 1944

Widok z gmachu Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego 4 w kierunku wschodnim. Perspektywa ul. Hożej. Po lewej m.in. Sanatorium Towarzystwa Pielęgnowania Chorych pw. św. Józefa (ul. Hoża 80 róg E. Plater 18 – biało-ciemne pasy), 2-13 września 1944

Widok z gmachu Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego 4 w kierunku południowym. W oddali po lewej gmach wojskowego Szpitala Okręgowego na rogu al. Niepodległości i 6-Sierpnia (ob. Nowowiejska),
2-13 września 1944

Uszkodzone tory kolei średnicowej na nasypie pomiędzy ul. Targową a Zamoyskiego. Po prawej fragment domu przy ul. Zamoyskiego 29. W oddali zabudowania na terenie portu Praskiego, 2-13 września 1944

Funkcjonariusze niemieckiej służby ochrony kolei (Bahnschutz) na uszkodzonych torach kolei średnicowej na nasypie pomiędzy ul. Targową a Zamoyskiego. Po prawej dom przy ul. Zamoyskiego 29. W oddali zabudowania na terenie portu Praskiego, 2-13 września 1944

Funkcjonariusze niemieckiej służby ochrony kolei (Bahnschutz) na zniszczonych torach na nasypie kolei średnicowej pomiędzy ul. Targową a Zamoyskiego. Po lewej kamienica przy ul. Zamoyskiego 35,
2-13 września 1944

Niemieccy funkcjonariusze służby ochrony kolei (Bahnschutz) przy zniszczonych torach na nasypie kolei średnicowej pomiędzy Zamoyskiego a Targową – widok w kierunku wschodnim. W oddali domy przy ul. Mackiewicza 1, 3/5, 7 i 9, 2-13 września 1944

Zniszczone tory kolejowe (bomba sowiecka ?) na Targówku. Zdjęcie wykonane na wysokości ul. Pszennej – widok w kierunku zachodnim. Widoczne domy przy ul. Jadowskiej, nastawnia, wiadukt d. kolei nadwiślańskiej nad d. koleją petersburską, 2-13 września 1944

Lej po bombie przy torach kolejowych na Targówku. W oddali kamienice mieszkalne przy ul. Zachodniej i Księcia Ziemowita, 2-13 września 1944

Uszkodzone przez bombę sowiecką (?) tory kolejowe na Targówku, prawdopodobnie na wysokości posesji przy Radzymińskiej 88, 2-13 września 1944

Zastawiony wagonami tramwajowymi przejazd pod wiaduktem nad ul. 11 Listopada – widok od strony wschodniej (od strony ob. Ronda Żaba), 2-13 września 1944

Niemieccy funkcjonariusze służby ochrony kolei (Bahnschutz) przy torach kolejowych na terenie rozjazdów przy stacji Warszawa Zachodnia na wysokości ul. Bema. W oddali po lewej zbiorniki na gaz przy ul. Prądzyńskiego, 2-13 września 1944

Składowisko beczek przy niemieckich magazynach paliwa (?) zlokalizowanych w okolicach obecnego skrzyżowania ul. Ordona i Gniewkowskiej. W tle parterowe budynki przy ul. Armatniej (w oddali po lewej ul. Armatnia 16), 2-13 września 1944

Niemieccy funkcjonariusze służby ochrony kolei (Bahnschutz) podpalający benzyną z kanistra drewniane skrzynie z butelkami ustawione w wysokie stosy przy torach kolejowych. Obok nich dwie kobiety.
Miejsce wykonania zdjęcia nieustalone, 2-13 września 1944

Niemieccy funkcjonariusze służby ochrony kolei (Bahnschutz) podpalający benzyną z kanistra stosy drewnianych skrzyń z butelkami przy torach kolejowych. Miejsce wykonania zdjęcia nieustalone,
2-13 września 1944

Ludność cywilna przy drewnianym płocie układająca deski. Wzdłuż płotu zarośnięta bocznica kolejowa przy dworcu Wileńskim. W oddali po lewej zabudowania dawnej Stalowni na Pradze (obecnie przy al. Solidarności), 2-13 września 1944

Apel niemieckich funkcjonariuszy służby ochrony kolei (Bahnschutz), żołnierzy i osób cywilnych przy bocznicach kolejowych. Miejsce wykonania zdjęcia nieustalone, 2-13 września 1944

Apel funkcjonariuszy niemieckiej służby ochrony kolei (Bahnschutz), żołneirzy i osób cywilnych przy bocznicach kolejowych. Miejsce wykonania zdjęcia nieustalone, 2-13 września 1944

Ładowanie / rozładowywanie szpul z kablami elektrycznymi na / z wagonów kolejowych. Miejsce wykonania zdjęcia nieustalone, 2-13 września 1944

Ładowanie / rozładowywanie szpul z kablami elektrycznymi na / z wagonów kolejowych. Miejsce wykonania zdjęcia nieustalone, 2-13 września 1944

Mieszkańcy Warszawy wypędzani z miasta. Ul. Opaczewska przy skrzyżowaniu z  ul. Grójecką. W oddali gmach szkół powszechnych oraz po lewej jeden z domów mieszkalnych dla nauczycieli przy ul. Grójeckiej 93, 2-13 września 1944

Pruszków. Płot przy przejeździe kolejowym nieopodal Dulagu 121 z kartkami z informacjami o losach wypędzonych z miasta mieszkańców. Obecnie ul. Majowa – widok od torów w kierunku ul. Bohaterów Warszawy, 2-13 września 1944

Dwa niemieckie Goliaty oraz wóz opancerzony stojące w nieustalonej lokalizacji, 2-13 września 1944

Cmentarz polowy żołnierzy niemieckich. Lokalizacja nieustalona, 2-13 września 1944

Grupa członków Ordnungspolizei przy grobie żołnierza na cmentarzu. Miejsce wykonania zdjęcia nieustalone.