Przekazanie opieki nad pomnikiem Gloria Victis odbyło się na mocy porozumienia zawartego między Okręgiem Warszawa Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej a Muzeum Powstania Warszawskiego. Tym samym Muzeum stało się opiekunem tego najważniejszego dla historii Powstania Warszawskiego pomnika.
Muzeum Powstania Warszawskiego jest naturalnym spadkobiercą tradycji i strażnikiem pamięci o Powstaniu Warszawskim i jego żołnierzach. Przejęcie opieki nad pomnikiem Gloria Victis jest dla nas niezwykle ważnym wydarzeniem – powiedział Jan Ołdakowski, dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego.
Równolegle z przejęciem opieki nad pomnikiem toczyła się jego renowacja. Najważniejszy pomnik upamiętniający żołnierzy Armii Krajowej, którzy polegli podczas Powstania Warszawskiego, przeszedł gruntowną rewitalizację, pierwszą od 63 lat. Program prac obejmował zabiegi mające na celu przywrócenie oryginalnych właściwości technicznych oraz walorów estetycznych monumentu. Konieczne było zabezpieczenie obiektu przed zniszczeniem i postępowaniem procesów degradacyjnych.
Prace renowacyjne pomnika Gloria Victis wraz z otoczeniem: czterema grobami dowódców Armii Krajowej rozpoczęły się z inicjatywy Komitetu Społecznego Wolontariuszy Muzeum Powstania Warszawskiego „Ratujmy Groby Powstańcze”. Patronat nad renowacją objęło Muzeum Powstania Warszawskiego.
Uroczyste przekazanie opieki nad pomnikiem. Przemawiali: Stanisław Jan Majewski (Prezes Okręg Warszawa Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej), Michał Olszewski (Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy), Jan Ołdakowski (dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego), Remigiusz Stefani (wolontariusz Muzeum Powstania Warszawskiego, członek Komitetu Społecznego Wolontariuszy Muzeum Powstania Warszawskiego „Ratujmy Groby Powstańcze”)
Pomnik Gloria Victis stanowi centralny punkt zwartego obszaru kwater, w których znajdują się groby żołnierzy wszystkich oddziałów Armii Krajowej walczących w Powstaniu – ich prochy zostały ekshumowane w latach 1945–1947 z terenu całej Warszawy i złożone na Powązkach Wojskowych.
Nazwa pomnika – „chwała zwyciężonym” – jest nawiązaniem do opowiadania Elizy Orzeszkowej poświęconego powstaniu styczniowemu, w którym autorka podkreśla, że walczącym o wyzwolenie ojczyzny należą się cześć i szacunek, niezależnie od wyniku starć.
Pomnik w postaci wysokiego obelisku z czarnego granitu zwieńczony jest urną i narożnikami z granitu. Na czterech bokach widnieją napisy z brązu: „Żołnierzom Armii Krajowej poległym za wolność”, „1939–1944”, „Powstanie Warszawskie 1.VIII – 2.X.1944”, „Gloria Victis”.
Zapalanie zniczy pod pomnikiem „Gloria Victis”, 1962 r. Widoczny znak Polski Walczącej (tzw. kotwica). Fot. Autor nieznany, ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Inicjatorami budowy pomnika byli żołnierze z Kierownictwa Dywersji (Kedywu) Komendy Głównej Armii Krajowej i członkowie rodzin żołnierzy ze Zgrupowania „Radosław”, którzy jako pierwsi rozpoczęli na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach pochówki poległych Powstańców w kwaterach zbiorowych według przynależności do poszczególnych oddziałów.
Spośród prac zgłoszonych w zorganizowanym w lutym 1946 r. konkursie do realizacji wybrano projekt Heleny Kłosowicz „Moniki” z Batalionu „Łukasiński”. Budowę powierzono zakładowi kamieniarsko-artystycznemu Braci Koziańskich, prace prowadzono pod nadzorem projektantki.
Helena Kłosowicz „Monika”
Uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika przez regenta Cmentarza Wojskowego, księdza M. Żemralskiego, odbyło się 1 sierpnia 1946 r., w drugą rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego.
Gruntowną renowację pomnika przeprowadził latem 1958 r. zakład kamieniarski inżyniera Juliana Fedorowicza. Przy okazji monument poddano nieznacznym przeróbkom: dodano nową urnę i cztery stylizowane orły na narożnikach. 1 sierpnia 1958 r. pomnik poświęcił ksiądz Zygmunt Trószczyński.
W 1994 r. obok monumentu Gloria Victis wzniesiono pomnik-grobowiec ku czci dowódców Armii Krajowej, generałów Stefana Roweckiego „Grota”, Tadeusza Komorowskiego „Bora”, Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka” oraz dowódcy Służby Zwycięstwu Polsce, generała Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza „Torwida”.
Program prac renowacyjnych pomnika Gloria Victis objął zabiegi mające na celu przywrócenie oryginalnych właściwości technicznych oraz walorów estetycznych monumentu. Konieczne było także zabezpieczenie obiektu przed zniszczeniem i postępowaniem procesów degradacyjnych.
Wszystkie prace zostały wykonane i sfinansowane przez firmę Granity Skwara – Kamień Naturalny.
Autor zdjęć współczesnych: Michał Zajączkowski / Muzeum Powstania Warszawskiego
