Historyczna flaga Polskiego Czerwonego Krzyża przekazana do Muzeum Powstania Warszawskiego

Flaga PCK została uszyta w nocy z 28 na 29 września 1944 r. przez jedną z pielęgniarek szpitala powstańczego PCK przy ul. Mokotowskiej 13 / Jaworzyńskiej 2 na polecenie Hieronima Bartoszewskiego, komendanta tego szpitala. Dwukrotnie, 29 i 30 września 1944 r., flaga towarzyszyła polskiej delegacji biorącej udział w rozmowach kapitulacyjnych Powstania Warszawskiego z gen. Erichem von dem Bachem w Ożarowie.

Członkowie komisji polskiej do zbadania sytuacji w obozach dla jeńców i ludności cywilnej (Hieronim Bartoszewski – trzymający flagę PCK, hr. Maria Tarnowska, wiceprezes Zarządu Głównego PCK, ppłk dypl. Bohdan Zieliński „Tytus Barski” jako delegat dowódcy AK oraz por. Alfred Korczyński „Sas” jako tłumacz) udają się na rozmowy z gen. von dem Bachem, 29 września 1944 r., ul. 6 Sierpnia przy Politechnice. Obie delegacje spotkały się w połowie drogi między pozycjami polskimi i niemieckimi, po czym pojechali do Ożarowa.

Flaga przetrwała Powstanie. Hieronim Bartoszewski zabrał ją ze sobą z Warszawy do Krakowa, dokąd był ewakuowany szpital, którym kierował. Po likwidacji szpitala w maju 1945 r. doktor przywiózł flagę do Wrocławia, gdzie była pieczołowicie przechowywana w domu rodzinnym państwa Bartoszewskich przez 75 lat.

Najbliższa rodzina doktora Hieronima Bartoszewskiego, p. Jerzy Bartoszewski (syn) oraz p. Maria Czarnecka i p. Ewa Bartoszewska-Stróżyk (córki), postanowiła przekazać ten historyczny obiekt do Muzeum Powstania Warszawskiego. Wraz z flagą do zbiorów MPW trafiły również dokumenty i inne pamiątki po doktorze Hieronimie Bartoszewskim z okresu okupacji i Powstania Warszawskiego.

fot. Dorota Kaszuba/Muzeum Powstania Warszawskiego

Flaga zostanie poddana konserwacji, a po jej zakońćzeniu zostanie na stałe wyeksponowana w Muzeum Powstania Warszawskiego.

W ciągu 15 lat Muzeum Powstania Warszawskiego zgromadziło blisko 80 000 pamiątek.

HIERONIM BARTOSZEWSKI urodził się 18 września 1912 r. w Poznaniu jako syn Józefa i Władysławy.

W 1931 r. ukończył Państwowe Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. W tym samym roku rozpoczął studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego. W 1937 r. uzyskał absolutorium i jeszcze w tym samym roku został powołany do odbycia służby wojskowej w Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie. Jednakże na skutek doznanej kontuzji został zwolniony z odbywania dalszej służby i w 1938 r. powrócił do Poznania. Po zdaniu obowiązujących egzaminów w okresie praktyki lekarskiej, w styczniu 1939 r. uzyskał dyplom lekarza. Jako lekarz-stażysta podjął swoją pierwszą zawodową pracę w Szpitalu Miejskim w Poznaniu. 25 sierpnia 1939 r. zawarł związek małżeński z Marią Peczke, magistrem inżynierem rolnictwa.

Wybuch II wojny światowej zastał go w Poznaniu, lecz już 11 września 1939 r. dotarł do Warszawy. 12 września 1939 r. Hieronim Bartoszewski nawiązał kontakt z Zarządem Głównym Polskiego Czerwonego Krzyża. Zrodził się pomysł, żeby w budynku przy ul. Mokotowskiej 13, naprzeciwko kościoła św. Zbawiciela,  powstała placówka PCK. Tak powstał szpital będący filią szpitala PCK nr 3 przy ul. Śniadeckich 17. Hieronim Bartoszewski pracował tam na oddziale chirurgicznym od 17 września do 31 października 1939 r. Z końcem października 1939 r. szpital przy ul. Mokotowskiej 13 został zlikwidowany i przekształcony. W tym samym miejscu uruchomiono tu bowiem Ambulatorium PCK i Izbę Chorych, gdzie od 1 listopada 1939 r. do 31 stycznia 1941 r. jako kierownik i lekarz pracował doktor Bartoszewski.

W 1941 r. podwójnie awansował. Od lutego 1941 r. został zastępcą szefa sanitarnego Okręgu Warszawskiego PCK. Funkcja ta stanowiła znakomitą przykrywkę do pełnienia tej samej funkcji w podziemnej armii. Był bowiem jednocześnie zakonspirowanym zastępcą szefa sanitarnego ZWZ, a później Armii Krajowej na Okręg Warszawski. Od tego czasu utrzymywał stałe, zarówno służbowe i koleżeńskie kontakty z płk. Kazimierzem Baranowskim ps. Kazia, szefem Służby Zdrowia Komendy Głównej ZWZ, a potem  AK, oraz jego późniejszym następcą, płk. Leonem Strehlem ps. Feliks, szefem służby sanitarnej KG AK. W tamtym czasie pracował jednocześnie jako lekarz schroniska PCK w Warszawie. Następnie od marca 1942 r. pracował w Lecznicy-Przychodni PCK w Warszawie przy ul. Piusa XI (obecnie ul. Piękna). W tym czasie cieszył się również zaufaniem doktora Janusza Korczaka, któremu systematycznie pomagał w zaopatrywaniu w leki i materiały sanitarne służące ratowaniu żydowskich dzieci.

ŚWIADEK ZBRODNI KATYŃSKIEJ

W 1943 r. Hieronim Bartoszewski został oddelegowany do Katynia jako członek Komisji Technicznej PCK w celu identyfikacji zamordowanych polskich oficerów. 14 kwietnia 1943 r. delegacja warszawska w składzie: Hieronim Bartoszewski, Ludwik Rojkiewicz, Jerzy Wodzinowski, Stefan Kołodziejski oraz sekretarz Kazimierz Skarżyński, wyleciała z Warszawy do Smoleńska. W Katyniu przebywał jeden dzień – 16 kwietnia 1943 r., po czym 17 kwietnia 1943 r. wraz z Kazimierzem Skarżyńskim wrócił samolotem do Warszawy.

KOMENDANT SZPITALA POWSTAŃCZEGO MOKOTOWSKA 13/JAWORZYŃSKA 2

W momencie wybuchu Powstania Warszawskiego doktor Bartoszewski w dalszym ciągu działał w służbach sanitarnych PCK i AK, i przez cały okres Powstania oraz po jego ewakuacji do Krakowa był komendantem powstańczego szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża przy ul. Mokotowskiej 13 / Jaworzyńskiej 2. Rozkazem Komendanta Sił Zbrojnych w Kraju z 15 września 1944 r. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami po raz pierwszy.

UDZIAŁ W ROZMOWACH KAPITULACYJNYCH

U schyłku Powstania Warszawskiego doktor Hieronim Bartoszewski po raz drugi wziął bezpośredni udział w wydarzeniach, które przeszły do historii. Płk Leon Strehl, szef Służby Sanitarnej Komendy Głównej AK, zawiadomił dra Bartoszewskiego, że rozpoczęły się rozmowy kapitulacyjne z Niemcami. Bartoszewski miał być jednym z trzech członków komisji polskiej do zbadania sytuacji w obozach dla jeńców i ludności cywilnej. 29 września 1944 r. w delegacji, oprócz niego, reprezentującego PCK, udział wzięli: hr. Maria Tarnowska, wiceprezes Zarządu Głównego PCK jako przedstawicielka Rady Głównej Opiekuńczej, ppłk dypl. Bohdan Zieliński „Tytus Barski” jako delegat dowódcy AK oraz por. Alfred Korczyński „Sas” jako tłumacz. Tegoż dnia o godz. 14.00 polska delegacja przekroczyła barykadę na ul. 6 Sierpnia (Nowowiejskiej) przy Politechnice. Przez cały ten czas dr Bartoszewski miał ze sobą flagę PCK, którą w nocy z 28/29 września uszyła jedna z pielęgniarek. Flaga ta wraz z polską delegacją została utrwalona na niemieckich fotografiach, które później wykorzystano w celach propagandowych. W połowie drogi między pozycjami polskimi i niemieckimi nastąpiło spotkanie z niemieckimi oficerami z mjr. Fischerem na czele. Członkom komisji zawiązano oczy przepaskami. Polska komisja z rozmów z gen. von dem Bachem powróciła tego samego dnia, tj. 29 września, późnym wieczorem. Następnego dnia, tj. 30 września, zgodnie z ustaleniami, odbyły się dalsze rozmowy delegacji polskiej upoważnionej do przeprowadzenia rozmów dotyczących organizacji wyjścia ludności cywilnej z miasta. W jej skład wchodzili: Stanisław Podwiński, wiceprezydent Warszawy, Maria Tarnowska, wiceprezes PCK, dr Stanisław Wachowiak, wiceprezes RGO, ppłk Edward Lubowicki „Seweryn Janicki”, delegat dowódcy AK i dr Hieronim Bartoszewski, lekarz.

LOSY PO POWSTANIU

PCK zgodnie z zawartym porozumieniem było odpowiedzialne za przeprowadzenie ewakuacji z Warszawy wszystkich szpitali i punktów opatrunkowych wraz z rannymi i chorymi. Po kapitulacji szpital PCK przy ul. Mokotowskiej 13/Jaworzyńskiej 2 stał się centrum ewakuacji szpitali czerwonokrzyskich. Szpitale śródmiejskie do ewakuacji podzielono na trzy grupy: Warszawa I – szpital PCK Mokotowska 13/Jaworzyńska 2, za którą odpowiadał dr Bartoszewski, Warszawa II i Warszawa III – wszystkie szpitale Śródmieścia Południe i Śródmieścia Północ, za którą odpowiadał dr Michał Białokoz.

Pociąg sanitarny z ewakuowanym szpitalem 23 października 1944 r. dotarł do Krakowa. Swoją nową siedzibę szpital popowstańczy Mokotowska 13/Jaworzyńska 2 znalazł w przedwojennym domu akademickim przy ul. Grzegórzeckiej 20 w Krakowie (określany również jako Dom Medyków).

Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Krakowa, doktor Bartoszewski na początku lutego 1945 r. został aresztowany przez NKWD. Przez dwa miesiące przesiedział w areszcie w Krakowie i Wieliczce. Na wolność wyszedł 2 kwietnia 1945 r., dokładnie w drugi dzień Świąt Wielkanocnych.

WE WROCŁAWIU

W kwietniu 1945 r. został skierowany przez Zarząd Główny PCK do Wrocławia w celu stworzenia struktur PCK we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku. 11 maja 1945 r. doktor Bartoszewski znalazł się we Wrocławiu wraz z pierwszą, kilkunastoosobową grupą pionierów. Od tego czasu mieszkał we Wrocławiu. Niemal do śmierci był czynny zawodowo pełniąc różnorodne funkcje: kierownik Działu Sanitarno-Opiekuńczego Okręgu Dolnośląskiego PCK oraz dyrektor szpitala PCK przy ul. Poniatowskiego 2 we Wrocławiu (25 maja 1945 – 23 lipca 1946); szef sanitarny Okręgu Dolnośląskiego PCK (24 lipca 1946 – 31 grudnia 1947); lekarz pediatra w I Obwodzie Leczniczym m. Wrocławia (1 czerwca 1947 – 28 lutego 1951); kierownik Oddziału Ochrony Macierzyństwa i Zdrowia Dziecka oraz zastępca kierownika Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej Prezydium Rady Narodowej m. Wrocławia (1 marca 1951 – 30 czerwca 1963); dyrektor Ośrodka Matki i Dziecka we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 28 (1 lipca 1963 – 31 marca 1974); zastępca dyrektora Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 28 (1 kwietnia 1974 – 30 listopada 1980); od 1 grudnia 1980 r. przeszedł na zasłużoną emeryturę, lecz nadal był czynny zawodowo - lekarz pediatra w ZOZ Wrocław – Śródmieście w niepełnym wymiarze czasu (15 grudnia 1952 – 28 lutego 1991); st. asystent w niepełnym wymiarze czasu w Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem (grudzień 1980 – 28 sierpnia 1992); od grudnia 1992 w składzie Rady Nadzorczej ww. zespołu.

Ponadto ok. połowy czerwca 1945 r. uruchomił jedną z dwóch pierwszych we Wrocławiu Poradni dla Dzieci Chorych przy ul. Boya-Żeleńskiego, a w końcu 1945 r. z jego inicjatywy powstał  oddział dziecięcy w wieloprofilowym wówczas szpitalu przy al. Kasprowicza. Kilka lat później szpital ten stał się Szpitalem Dziecięcym im. J. Korczaka, a Hieronim Bartoszewski jego pierwszym dyrektorem.

Był odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1985), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970), Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami po raz pierwszy (1944), Srebrnym Krzyżem Zasługi (1957), Warszawskim Krzyżem Powstańczym (1986) i wieloma innymi odznaczeniami. Jest bohaterem filmu dokumentalnego „Ostatni świadek” w reż. Andrzeja Androchowicza (TVP Wrocław 1990).  

Zmarł 1 sierpnia 1993 r., dokładnie w 49. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. Pochowany na Cmentarzu Świętej Rodziny we Wrocławiu.