Fotoplastikon Warszawski otwiera się po dwóch latach przerwy!

Prezentowany z okazji otwarcia Fotoplastikonu Warszawskiego zbiór 48 fotografii jest unikatowy, gdyż pochodzi z końca lat 20. XX w., czyli okresu, w którym fotoplastykony – nie mając najmniejszych szans z kinem – były masowo likwidowane. To pierwsza warszawska kolekcja z tego okresu w zbiorach Fotoplastikonu Warszawskiego.

Szklane negatywy w formacie 4,5x10,7 cm zostały podzielone przez autora zdjęć na osiem zestawów, z czego zachowało się siedem. Wszystkie pochodzą z kolekcji 116 stereoskopowych fotografii zakupionych na aukcjach internetowych przez Tomasza Bielawskiego – kolekcjonera i pasjonata stereoskopii, właściciela największego w Polsce zbioru aparatów, przeglądarek i fotografii stereoskopowej, autora wielu wystaw indywidualnych i zbiorowych w Fotoplastikonie Warszawskim.

Internetowy sprzedawca nie znał pochodzenia zdjęć, nie wiadomo więc nic o ich autorze – poza tym, że był Francuzem, który zwiedzając Europę, odwiedził Polskę i Warszawę. Z ujęć i podpisów można wywnioskować, że w Wołominie miał znajomych albo rodzinę, których fotografował, będąc w Warszawie.

Przyjrzyjmy się bliżej wybranym zdjęciom z kolekcji.

Warszawa w roku 1927

Kościół św. Aleksandra na Placu Trzech Krzyży w Warszawie. Widok od strony południowej.

Na zdjęciu widzimy świątynię po znacznej przebudowie i rozbudowie, której dokonano w latach 1886-1895 według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego, z wysmuklonymi proporcjami budynku, dwiema dodanymi wieżami na fasadzie głównej oraz z bogatszą sztukaterią – tambur świątyni został podwyższony, a formę kopuły zaczerpnięto z Bazyliki Świętego Piotra w Rzymie.

 

Podwórze kamienicy Nalewki 20/Wałowa 9. Widok w kierunku kamienicy frontowej Nalewki 20.

Ogromna kamienica przy ul. Nalewki 20 była jedną z największych stojących przy głównej ulicy dzielnicy Północnej, będącej swoistym niezależnym mikroświatem zamkniętym wokół wydłużonego dziedzińca-studni z niezliczoną ilością sklepików pracowni i zakładów rzemieślniczych. W czasie okupacji kamienica Nalewki 20 znalazła się w granicach getta warszawskiego i podzieliła los większości znajdujących się w tym miejscu zabudowań. Po zmianach topograficznych w tej części miasta współczesne miejsce wykonania przedwojennej fotografii możemy określić jako północno-wschodni narożnik skrzyżowania dzisiejszych ul. Andersa przez gruzy getta i zmianie przebiegu ul. Świętojerskiej.

 Podwale. Widok na przejazd Bramy Rzeźniczej łączącej Podwale z Szerokim Dunajem. Po prawej widoczny fragment kamienicy Podwale 46, po lewej fragment kamienicy Podwale 50.

To niezwykłe rzadkie ujęcie pokazuje oryginalny wygląd Bramy Rzeźniczej od strony ulicy Podwale. Brama służyła pierwotnie jako połączenie targu ryb solonych na Szerokim Dunaju ze znajdującymi się po drugiej stronie murów miejskich jatkami zlokalizowanymi na rogu Podwala i ul. Nowomiejskiej. Okolice zamieszkiwała biedota, głównie drobni handlarze i rzemieślnicy.

Warszawa w roku 1927 oraz dziś – porównaj!

 ***

Fotoplastikony to maszyny konstruowane w końcu XIX w. i na początku XX w., służące do prezentacji kilkudziesięciu zdjęć stereoskopowych. W obudowie automatu umiejscowione były wizjery do oglądania przesuwających się fotografii. Z reguły w fotoplastikonach było 25 stanowisk do oglądania zdjęć. Dzięki temu wynalazkowi widzowie mogli oglądać stereoskopowe fotografie w trójwymiarze.

Fotoplastikon Warszawski działa nieprzerwanie od 1905 r. w zabytkowej kamienicy Hoserów, w Alejach Jerozolimskich 51. Przez cały okres swojej działalności obiekt pozostawał w rękach prywatnych, skutecznie opierając się różnorakim zmianom historycznym, politycznym czy wreszcie technologicznym. Kolejne dekady XX w. sprawiały, że Fotoplastikon nieraz musiał odnajdywać się w zupełnie nowej roli: od punktu konspiracyjnego w latach okupacji, przez mekkę bikiniarzy przełomu lat 50. i 60., aż po miejsce niemal zupełnie zapomniane, jakim się stał pod koniec XX w. Dopiero w 2008 r. Fotoplastikon został wzięty pod opiekę przez Muzeum Powstania Warszawskiego, co zaowocowało jego stałym powrotem na mapę kulturalną stolicy poprzez prezentację szerokiej publiczności unikatowej kolekcji fotografii stereoskopowych.

W zbiorach Fotoplastikonu Warszawskiego znajduje się już ponad 10 000 trójwymiarowych fotografii – od zdjęć dokumentujących egzotyczne podróże po świecie z przełomu XIX i XX w., przez kadry pokazujące Warszawę w różnych okresach historycznych, aż po współczesne prace znanych autorów. Bogate i sukcesywnie poszerzane o kolejne kolekcje zbiory fotografii stereoskopowej pozwalają na regularną zmianę programu.

 W 2021 r. Muzeum przeprowadziło remont i aranżację nowych pomieszczeń, dzięki czemu przestrzeń Fotoplastikonu powiększyła się m.in. o nową salę wystawienniczą, pracownię fotograficzną i archiwum, które dają możliwość rozszerzenia działalności kulturalnej, edukacyjnej i warsztatowej, a także organizację zajęć z varsavianistami, fotografikami i animatorami kultury.

Fotoplastikon to nie tylko niezwykła galeria zdjęć trójwymiarowych; to także scena dla kameralnych koncertów, częsty punkt gier miejskich, miejsce warsztatów, lekcji muzealnych, wykładów i konferencji, a także oryginalna sceneria dla filmów, programów i reportaży o starej Warszawie. Działalność pod opieką Muzeum sprawiła, że bardzo szybko Fotoplastikon stał się trwałym elementem tożsamości Warszawy.

Fotoplastikon Warszawski

Al. Jerozolimskie 51, Warszawa
e-mail: fotoplastikon@1944.pl   
tel.: 22 629 60 78

Godziny otwarcia:
poniedziałek: 10.00-18.00
wtorek: nieczynne
środa–niedziela: 10.00-18.00

Ceny biletów:
normalny: 10 zł
ulgowy: 6 zł
W czwartki wstęp jest bezpłatny

Zdjęcia współczesne: Michał Zajączkowski/Muzeum Powstania Warszawskiego