Batalion „Golski” został sformowany na bazie kadry oficerskiej, pod oficerskiej i żołnierzy przedwojennego 3 Batalionu Pancernego. Formalnie powstał w czerwcu 1942 r., choć jego początki sięgają grudnia 1939 r. Był związany z „Pobudką”, konspiracyjną organizacją polityczno-wojskową o charakterze narodowym. Po podporządkowaniu ZWZ i następnie AK nastąpił dalszy rozwój oddziału, który przyjął nazwę „3 Batalion Pancerny AK”, a jego dowódcą został kpt. Stefan Golędzinowski „Golski”, we wrześniu 1944 r. awansowany do stopnia majora. W strukturze Okręgu Warszawa AK tworzył on VI Zgrupowanie w 3 Rejonie Obwodu I Śródmieście.
DATA SFORMOWANIA czerwiec 1942 r.
LICZEBNOŚĆ ok. 1,2 tys. osób
DOWÓDCA mjr Stefan Golędzinowski „Golski”
TEREN DZIAŁANIA Śródmieście Południowe
STRATY ok. 120 poległych
KWATERA POWSTAŃCZA B26, Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie
Żołnierze 149 plutonu baonu „Golski” na dziedzińcu Architektury. Przed frontem: kpt. Stefan Golędzinowski „Golski”, wrzesień 1944 r. Fot. Tadeusz Boncler/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Legitymacja AK dla st. strz. Zdzisława Kurowskiego „Zalewskiego”, żołnierza 149. Samodzielnego Plutonu Łączności Batalionu „Golski”, podpisana przez dowódcę batalionu, kpt. Stefana Golędzinowskiego „Golskiego”. Fot. ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
W konspiracji jednostka organizowała oddziały liniowe i służby przyszłej broni pancernej. Szkoliła również kierowców i mechaników. Początkowo oddział składał się z trzech kompanii czołgowych, potem doszły dwie kompanie strzeleckie, powstawały też kolejne służby. W przededniu wybuchu Powstania w skład „Golskiego” wchodziło sześć kompanii: 1 – ppor. Zygmunta Czarneckiego „Zamoyskiego”, 2 – ppor. Stanisława Czarneckiego „Stanisławskiego”, 3 – por. Zdzisława Zakrzewskiego „Zielińskiego”, 4 – por. Jana Zborowskiego „Jastrzębskiego”, 5 – ppor. Jerzego Piętowskiego „Pługa” oraz kompania techniczno-warsztatowa – ppor. Tadeusza Kaniewskiego „Kuby”.
Fotografia z Powstania Warszawskiego. Śródmieście Południowe, ul. 6 Sierpnia nieopodal pl. Zbawiciela. Grupa Powstańców z 3 kompanii Batalionu „Golski”. Stoją (od lewej): kpr. z cenz. Zbigniew Zakrzewski „Wyskota”, ppor. Stefan Kamieński „Łuna” – dowódca 156 plutonu, kpr. pchor. Bolesław de Pourbaix „Pruszkowski”, plut. pchor. Ludwik Białowąs „Bobrowski”, plut. pchor. Tadeusz Jezierski „Mans”, plut. pchor. Tadeusz Bezwuhły „Bykowski”. Siedzą (od lewej): plut. pchor. Józef Gieryszewski „Górski"”, plut. pchor. Aleksander Horodyski „Hermes”, plut. pchor. Antoni Knoll „Antek”, ppor. Robert Łabuński „Ejsmont” - dowódca 153 plutonu, kpr. Anna Klepacka „Anna”, „Kasprowicz", plut. pchor. Artur Jaszewski „Magar”, kpr. pchor. Ireneusz Czarnecki „Okulicz”, strz. Marian Kaczmarek „Kadecki”, kpr. pchor. Andrzej Rettinger „Rawicz”, 10 sierpnia 1944 r. Fot. NN/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
W Godzinie „W” głównym zadaniem „Golskiego” było opanowanie rozległego terenu Politechniki Warszawskiej. Batalion miał zająć również m.in. szpital Szkoły Pielęgniarek przy ul. Koszykowej, róg Chałubińskiego wraz z przyległym budynkiem przedwojennego Ministerstwa Komunikacji, w którym mieściła się komenda niemieckiej policji kolejowej, a także Szpital im. Marszałka Piłsudskiego przy ul. 6 Sierpnia, róg al. Niepodległości. Dotychczasowe główne zadanie „Golskiego” – zdobycie Kraftfahrparku w kwartale ulic: al. Niepodległości, 6 sierpnia, Sucha i Koszykowa, gdzie mieściły się niemieckie warsztaty remontowe czołgów i samochodów pancernych – przejął inny oddział, który nie zmobilizował się i jego pododdziały praktycznie nie wzięły udziału w Powstaniu.
Fotografia z Powstania Warszawskiego. Śródmieście Południowe. Kazimierz Brzuszkiewicz „Robert” z 2. kompanii Batalionu „Golski” z pistoletem maszynowym „Sten” na barykadzie przegradzającej ul. Lwowską na wysokości kamienicy nr 10, sierpień–wrzesień 1944 r. Fot. NN/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Przepustka dla kpr. pchor. Kazimierza Brzuszkiewicza ps. Robert upoważniająca do poruszania się po rejonie odcinka „Topór”, z podpisem dowódcy baonu „Golski”, kpt. Stefana Golędzinowskiego ps. Golski, 9 września 1944 r. Fot. ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Z ważniejszych obiektów żołnierzom „Golskiego” udało się opanować jedynie teren Politechniki (nieobsadzony przez Niemców) oraz ulice: Mokotowską, od pl. Zbawiciela, Polną, Emilii Plater, Lwowską, Śniadeckich i Noakowskiego. Atak na pozostałe obiekty bądź się nie udał, bądź w ogóle, z powodu braku uzbrojenia, do niego nie doszło. W jeszcze trudniejszej sytuacji znalazły się sąsiednie oddziały, m.in. II Batalion Szturmowy „Odwet” i Dywizjon „Jeleń”. Część ich żołnierzy, nie wykonawszy swoich zadań, słabo uzbrojona, w następnych dniach zasiliła szeregi „Golskiego”.
Fotografia z Powstania Warszawskiego. Śródmieście Południowe. Zbiórka żołnierzy Batalionu „Golski” na dziedzińcu Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej przy ul. Lwowskiej 12, 17 sierpnia 1944 r. Fot. Stanisław Bala „Giza”/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
Fotografia z Powstania Warszawskiego. Śródmieście Południowe. Zbiórka żołnierzy Batalionu „Golski” na dziedzińcu Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej przy ul. Lwowskiej 12/róg Koszykowej 55, 17 sierpnia 1944 r. Fot. Stanisław Bala „Giza”/ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego
W trzech pierwszych tygodniach Powstania szczególnie ciężkie walki żołnierze „Golskiego” toczyli o utrzymanie Politechniki. Nieprzyjaciel kilkakrotnie atakował stanowiska powstańcze. 19 sierpnia o godz. 4.00 rano od strony Pola Mokotowskiego, al. Niepodległości i ul. Koszykowej nastąpił szturm generalny. Niemcy ostrzelali polskie pozycje z granatników i czołgów, po czym do walki ruszyła piechota. Powstańcy, którym doskwierał brak broni i amunicji, byli wypierani z kolejnych budynków. Najdłużej toczyły się walki o gmach główny i budynek Wydziału Chemicznego. Starcia trwały do nocy. Dopiero ok. godz. 22.00 załoga gmachu Wydziału Chemicznego, która broniła się najdłużej, wycofała się tunelem wykopanym pod ul. Noakowskiego. Cały kompleks budynków uczelni znalazł się w rękach wroga. Podczas obrony Politechniki poległo kilkunastu Powstańców, było też wielu rannych. Próba odbicia terenu uczelni następnej nocy zakończyła się niepowodzeniem. Niemcy utrzymali ten rejon do kapitulacji Powstania. Linią frontu stała się ul. Noakowskiego.
Ze względu na pozycyjny charakter walk żołnierze „Golskiego” wspierali również sąsiednie oddziały, m.in. brali udział w udanym ataku na tzw. małą PAST-ę przy ul. Piusa XI (od 6 września do końca Powstania była siedzibą Komendy Głównej AK). Nękany niemieckimi atakami „Golski” utrzymał wywalczone pozycje do kapitulacji Powstania. 20 września sformowano Warszawski Korpus Armii Krajowej. „Golski” wszedł w jego skład jako I batalion 72 Pułku Piechoty 28 Dywizji Piechoty AK i w jego szeregach wyszedł do niewoli.
Autor artykułu
Historyk; zastępca kierownika Działu Historycznego Muzeum Powstania Warszawskiego. Autorka i współautorka pozycji dotyczących konspiracji i Powstania. Jej dwutomowa publikacja źródłowa „Archiwum Zgrupowania Armii Krajowej »Chrobry II«”, opracowana wspólnie z Izabelą Mrzygłód, została uhonorowana nagrodą Varsaviana 2015/2016. W 2019 r. otrzymała wyróżnienie w konkursie Książka Historyczna Roku za redakcję naukową monografii Adama Borkiewicza „Powstanie Warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej”. Jej pasją jest poszukiwanie skrytek z okresu konspiracji i Powstania.
***
Tekst główny pochodzi „Leksykonu oddziałów Powstania Warszawskiego” autorstwa Katarzyny Utrackiej, Rafała Brodackiego, dr. Pawła Brudka, Michała Tomasza Wójciuka (Muzeum Powstania Warszawskiego) i dr. Grzegorza Jasińskiego (Wojskowa Akademia Techniczna).
Jest to najpełniejsze opracowanie dziejów polskich jednostek walczących w stolicy w sierpniu i we wrześniu 1944 roku, a zarazem kompendium wiedzy na temat Powstania Warszawskiego.
Premiera już wkrótce!
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego
pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego
