Data urodzenia:
1917-03-10
Funkcja:
dowódca kompanii
Stopień:
porucznik służby stałej lotnictwa (1943) - kapitan (09.1944)
Miejsce urodzenia:
Browki k. Kijowa
Imiona rodziców:
Oskar - Maria z domu Raciborska
Dzieciństwo i młodość:
Rok po wybuchu rewolucji październikowej, w 1918 r. Zbigniew wraz z rodziną wyjechał do Białej Cerkwi, a następnie do Kijowa. Po zdobyciu Kijowa przez wojska polskie pod dowództwem mjr. Edwarda Śmigłego-Rydza w 1920 r. powrócił do Polski. Rodzina Ścibor-Rylskich zamieszkała na Lubelszczyźnie, początkowo w Studziankach, następnie w Zwierzyńcu nad Wieprzem koło Zamościa, gdzie jego ojciec, Oskar Ścibor-Rylski otrzymał posadę u hr. Maurycego Klemensa Zamoyskiego w Ordynacji Zamojskiej. Tam też w latach 1920-1935 Zbigniew spędził dzieciństwo.
Wykształcenie:
Uczęszczał do Realnego Gimnazjum Męskiego im. Jana Zamoyskiego w Zamościu, a następnie - od IV klasy - do Gimnazjum im. Sułkowskich w Rydzynie koło Leszna, gdzie ukończył klasę V i VI. W 1935 r. Maria Rylska wraz z córkami i synem przeniosła się do Kalisza. W tamtejszym Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki Zbigniew ukończył VII i VIII klasę i maju 1937 r. zdał egzamin dojrzałości.
Służba wojskowa do 1939 r.:
W 1937 r. zdał egzamin do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Grupie Technicznej w Warszawie, poprzedzony kursem szybowcowym w Ustianowej. Początkowo szkolił się na szybowcach typu "Wrona" i "Salamandra" w Ustianowej, a następnie, od 1939 r., w tunelu aerodynamicznym Politechniki Warszawskiej oraz na samolotach PZL-37 "Łoś", PZL-23 "Karaś" i myśliwcach PZL P-7 podczas kursu płatowcowego. W 1939 r. ukończył Szkołę Podchorążych Lotnictwa w stopniu sierżanta podchorążego ze specjalnością mechanika silników i przyrządów lotniczych. Jako prymus mający prawo wyboru miejsca dalszej służby, wybrał 1. Pułk Lotniczy stacjonujący na warszawskim Okęciu. Ukończenie studiów i promocję na stopień podporucznika służby stałej uniemożliwił wybuch II wojny światowej.
Udział w wojnie obronnej 1939:
We wrześniu 1939 roku nadał służył w 1. Pułku Lotniczym. 4 września awansowany do stopnia podporucznika. 6 września wraz z eskadrą pod dowództwem mjr Władysława Prohazko opuścił Warszawę. Początkowo ciężarówkami, następnie - po bitwie pod Mrozami - piechotą, grupa przebijała się na wschód. Dalszy szlak bitewny odbył z Samodzielną Grupą Operacyjną "Polesie" dowodzoną przez gen. bryg. Franciszka Kleeberga. Po kapitulacji SGO pod Kockiem podjął próbę przedarcia się do Rumunii, ale we wsi Krzywda dostał się do niemieckiej niewoli. Osadzony początkowo w kieleckich koszarach, następnie w obozie jenieckim pod Stargardem Szczecińskim. Od wczesnej wiosny 1940 r. jako jeniec pracował na gospodarstwie we wsi Horst, a od czerwca przebywał na robotach w Pyrlitz (Pyrzyce), skąd wkrótce uciekł i przedostał się do Warszawy.
Pseudonimy:
"Stanisław", "Motyl"
Udział w konspiracji 1939-1944:
Do Związku Walki Zbrojnej wprowadzony przez mjr Władysława Prohazkę, zaprzysiężony we wrześniu 1940 r. pod pseudonimem "Stanisław". Od 1940 r. do czerwca 1943 r. oficjalnie pracował w Przemysłowo-Handlowych Zakładach Chemicznych Ludwik Spiess i Syn S.A. - spółce farmaceutycznej produkującej leki. W latach 1941-1943 był partyzantem na Kowelszczyźnie. Od stycznia 1944 r. walczył w składzie 27. Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej, w ramach operacji "Burza" przechodząc jej cały szlak bojowy jako dowódca 2. kompanii I batalionu "Sokół" 50. pułku piechoty AK. Po przejściu dywizji przez Bug i dotarciu na Lubelszczyznę, w drugiej połowie lipca został wysłany z Lublina do Warszawy w celu uzgodnienia zrzutów broni dla oddziałów 27. WDP. Tymczasem w stolicy trwały już przygotowania do powstania. Porucznik "Motyl" ze swoimi ludźmi został podporządkowany Komendzie Głównej AK i miał na kwaterze oczekiwać dalszych rozkazów. Późnym wieczorem 31 lipca, łączniczka przyniosła mu rozkaz wyznaczający godzinę "W" i miejsce koncentracji.
Oddział:
Armia Krajowa - zgrupowanie "Radosław" - batalion "Czata 49" - kompania "Motyla" - dowódca
Numer legitymacji AK:
542 (28.09.1944)
Szlak bojowy:
Wola - Stare Miasto - kanały - Śródmieście - Górny Czerniaków - kanały - Mokotów - kanały - Śródmieście. Jako jeden z nielicznych przeszedł cały szlak bojowy batalionu "Czata 49". W sierpniu 1944 r. walczył o zdobycie Monopolu Tytoniowego na ul. Dzielnej, uczestniczył w obronie wolskich cmentarzy wyznaniowych, następnie brał udział w walkach na Stawkach, Muranowie i w próbie zdobycia Dworca Gdańskiego. W nocy 30/31.08.1944 r. uczestniczył w desancie kanałowym na pl. Bankowy. Na Górnym Czerniakowie, po śmierci por. Kononkowa, objął dowodzenie jego I batalionu 9. pułku piechoty - był jedynym oficerem AK dowodzącym podczas Powstania Warszawskiego oddziałami armii gen. Berlinga. Przed kapitulacją, na ostatniej odprawie z płk. "Radosławem" (Jan Mazurkiewicz) został wyznaczony do wyjścia z ludnością cywilną i powrotu do działalności konspiracyjnej.
Awanse:
Pierwszy wniosek awansowy do stopnia kapitana służby stałej wyszedł od dowódcy batalionu "Czata 49" mjr. "Witolda" (Tadeusz Runge) 12.08.1944 i skierowany został do dowódcy Grupy "Północ" płk "Wachnowskiego" (Karol Ziemski). Wniosek powtórzony został dnia 17.08.1944 r. z uzasadnieniem mjr. "Witolda": "Pełnił funkcję d-cy komp. 27 DP. Do W-wy przybył służbowo na kilka dni przed wybuchem powstania z polecenia Kdta Okr. dla uzgodnienia zrzutów. Bierze udział w walce od pierwszego dnia. Wykazał duże zdolności dowódcze, dużą samodzielność i inicjatywę. Twardy w obronie, bystry i szybki w natarciu. Ma duży autorytet u podwładnych." Wniosek powtórzony po raz trzeci 4.09.1944 r. z uzasadnieniem: "Wybitny oficer. Wyposażony w dużą inicjatywę, inteligentny, niezwykle ofiarny i odważny. Posiada dużą intuicję bojową. Przeprowadził samodzielnie udane akcje wypadowe, nocne na Stawki i Fort Traugutta."
Losy po Powstaniu:
Z grupą kilkunastu oficerów zgrupowania zdobył ubrania cywilne i wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną. Początkowo osadzony w obozie przejściowym w Pruszkowie (Dulag 121), z którego po kilku dniach uciekł do Łowicza, gdzie doczekał zakończenia wojny.
Losy po wojnie:
W związku z zakończeniem działań wojennych, 7 maja 1945 zameldował płk Janowi Mazurkiewiczowi "Radosławowi", że postanowił zakończyć pracę konspiracyjną i wyjechać do Poznania. Tam został kierownikiem Biura Samochodów Remontowanych Motozbyt, a następnie od 1956 pracował w Zjednoczonych Zespołach Gospodarczych INCO. W 1948 r. poślubił
Zofią Kochańską - w latach okupacji kuriera Oddziału II KG AK. W sierpniu 1984 wszedł w skład Obywatelskiego Komitetu Obchodów 40 Rocznicy Powstania Warszawskiego. Członek Związku 27 Wołyńskiej Dywizji AK, Związku Kleeberczyków Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie". Już w latach 80. należał do grupy inicjatywnej utworzenia Muzeum Powstania Warszawskiego, był też w składzie Rady Honorowej Budowy Muzeum. Jest jedną z osób, które podpisały protest przeciwko budowie w Warszawie pomnika ofiar rzezi wołyńskiej w formie zaproponowanej przez prof. Mariana Koniecznego. Od 1 grudnia 2004 jest członkiem Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari. Dnia 7.05.2005 r. awansowany do stopnia generała brygady. Od 1990 roku Prezes Związku Powstańców Warszawskich - z 3 letnią przerwą, gdy prezesem był Kazimierz Leski "Bradl".
Odznaczenia:
Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (dwukrotnie, wniosek z 17.08.1944), Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych (dwukrotnie, wniosek dowódcy batalionu z 12.08.1944), Krzyż Partyzancki, Warszawski Krzyż Powstańczy
Miejsce pochówku :
Cmentarz Powązkowski w Warszawie (Stare Powązki) - kw. 178 A, rząd 2, miejsce 26-29 (grób rodziny Ścibor-Rylskich i Starzeńskich). W tym samym miejscu pochowana jest jego żona
Zofia Kochańska
Źródła:
MPW-baza uczestników PW. Wspomnienie:"Powstaniec Warszawski" Biuletyn Informacyjny Związku Powstańców Warszawskich, nr 3(93) 2018, str. 36-58
Archiwum Historii Mówionej:
